Ji serdema herî ewil bigre hetanî serdema ana em tê de dijîn agahî ji bo kesa wek xwarin û vexwarinê pêwîst bûye. Mirova meraq kirine û xwastine bûyerên li devê dorê wan dibe hînbibin, li gor van tiştên diqewimin pozisyona xwe bigrin û tevbigerin. Xwastine ya ji van bûyeran sûdvegrin yan jî xwe li hember neyîniya wan biparêzin.

Bo bidestxistina van agahiyan ragihandin (Communis:latînî, Communication:îngilîzî, İletişim:tirkî) derketiye holê. Ragihandin çalakiya şandina hinareya di nav şandiyar û girtiyar de ye. Ev çalakî demek û cihekî diyar de bi zimanekî hevpar dibe. Dema hinare di nava du kesan de be dibe “ragihandina kesane”. Ku ragihandin bi saya “navgînên ragihandinê”(rojname, kovar û hwd.) di nava girseya da be dibe “ragihandina girseyî”.Divê di van herdû ragihandina de jî “rêzikê civakî yê ragihandinê” li ber çav bê girtin. Rêzikê civakî yê ragihandinê li gor demê û civakê diguhere.

Hêmanê ragihandinê de yê yekemin çavkanî ye. Çavkanî; kes an kesên hinareyê dişine ye. Bi navekî din em dikarin bêjin şandiyar e . Piştê çavkaniyê girtiyar tê. Girtiyar, ji kes anjî kesên hinareyê ji alî şandiyar ve hati şandin digre re tê gotin. Agahiyên şandiyar ji girtiyar re dişîne bi navê “hinare” tê navkirin. Di be ku van hinareya nîgar, nivîs, wêne, deng û hwd. be. Nêvenga(hawîr) ragihandin tê de çêdibe bi “leqem”(channel) tê navkirin. Ji bersîv anjî reaksiyona(bertek) girtiyar ji şandiyar re dişîne “paşagahdarî”(Feedback) tê gotin. Di ragihandinek de ji van hêmana yek kêm be ragihandin nabe ev jî dibe sedema kutebûna ragihandinê.
Du teşeyê ragihandinê heye, ya yekemîn “Ragihandina nivîskî ye”. Di vî ragihandinê de hinare bi nivîskî ji girtiyar re tê şandin. Teşeya duyemîn “ragihandina devkiye” di vî ragihandinê de hinare di nava şandiyar û girtiyar de bi devkî tê şandin. Jest, mîmîk û zimanê laş(body language) jî di nav vî ragihandinê de tê pijirandin. Bi saya ragihandinê di nava kes, civak û netewan de danûstandin derdikeve holê.

Bi guherîna serdemê re teşeye ragahindinê jî xwe diguherîne. Mirova di serdema yekemînda ragihandinê li gor derfetê deste wan da, li gor pêşketinê wî demê dikirin. Di serdema pêşîn de ragihandin bi nîgarên li dûwarê şikevta hatî xêzkirin dihat kirin. Di van nîgaran de zanînên nêçîrê hebûn bi dayîna van agahiyan ragihandin derdiket holê. Ragihandina di navbera serdema ana em tê de dijîn û serdema yekemîn jî van nîgaran pêktînin. Di heman serdemê de mirova bi dûmana agir hevdû agahdar dikirin. Ev di wî deme de teşeya herî pêşketî bû. Piştê nivîs hat dîtin nûçe û agahiyên li ser rûpela hetî nivisîn bi peyak’a (kurye) dihat şandin. Pişte wî bi kewê hatine hînkirin barkêşiya agahiyan dihat kirin. Lê van mînakên dawî pirsgirêkan jî bi xwe re dianîn yekcara peyakên dihatin şandin an jî peyakên agahiyan dianîn di rê de pirsgirêkan re rû bi rû diman. Ew di dema şerde zêde derdiket rû. Kewên dihatin hînkirin pirî cara rê şaş dikirin. Ew jî dibû sedema kutebûna ragihandinê. Ji wî pêşvetir ragihandin zêde hêdî bû ev jî ji hêmanê nûçevaniyê re çep e. Bi dehênana telgirafê re pirsgirêka lezgîniyê bi oranek mezin ji holê rabû. Bi pêşveçûnên teknolojik re (telefon, televziyon) pirsgirêka lezgîniyê ji holê rabû û heman demê de qalîte û teşeya ragihandinê jî bi pêş ket û guherî. Mînak berê van pêşveçûna tenê ragihandina nivîskî hebû, piştê rodyoyê dengbarî û piştê televziyonê jî ragihandin him nivîsî, him dengbarî(bihîzbarî) û him jî dîtbarî bû. Lê di ragihandinê de “şoreşa” herî mezin di jiyana rojane de bikaranîna înternetê ye. Bi bikaranîna înternetê re dinya idî wek “gundeki piçûk” hat bi nav kirin. Hemû sînorên di nav dewlet û netewan da hate rakirin. Li kuderê dinê bûyerek bibe bi saya înternetê derfetê di heman deqê de xwe gihandinê çêbû. Bi saya van navgînan serdema ana em têdene wek “serdema ragihandinê” tê binav kirin.

Çavkanî:

(Ev nivîs di Kovara Pêngavê de hatibû weşandin)

''Çalışmak! kafayı bulmak! kafa patlatmak! çiğnemek,
yemek, tıkınmak, kökünden söküp çıkarmak!
kendinden geçiren doğum sancıları! Fırçayla dürtmek,
daha da iyisi tuvali dosdoğru delip geçmek.
Boya tüpleri üzerinde tepinmek...''
 Max Pechstein, 1920

Tarihin her döneminde, o dönemin politik özeliğine, düşünme tarzına, teknolojik gelişmelerine ve zevklerine bağlı olarak değişik sanatsal anlatım biçimleri doğar. Zevk, insan doğasının bilinmeyen yönlerinin ortaya çıkartılması kadar, toplumsal yapıyı belirleyen ve sınırları az çok belli olan yaşam koşullarına bağlı olarak biçimlenir. Kralların etkin olduğu dönemindeki sanatta, portelerde hükümdarlara yaraşır bir görünüm sergileme hevesi baskındı. Bunun yegane sebebi o dönemde etkin olan, gücü elinde bulunduran sınıfın, bir diğer anlamıyla soyluların dönemin zevkini, sanatsal biçimini yönlendirmeleridir. Krallar gücünü kaybedip yerine burjuvazi etkin olmaya başlayınca sanattaki zevk meselesi de dönüşmeye başladı. Sanatta artık ideal tip hükümdar değil, burjuvazi tiplemeleri almıştı. Kılıcın yerini artık baston ve şapka almıştı. Hâsılıkelâm tüm toplumlar belirli sanatsal anlatım biçimleri üretir. Bu sanatsal üretimler; toplumun gereksinimlerinden ve geleneklerinden doğar ve bir şekilde bunları yansıtır.

Toplumsal yapıdaki her değişim beraberinde sanatsal anlatım biçimlerini de dönüştürür. 19. yy. makinelerin hüküm sürdüğü dönemde sadece portrelerdeki yüzler değişmedi, bunun yanında sanatsal üretim şekilleri de değişime uğradı. Bu yeni teknolojik gelişmeler (litografi vb.) sanatın geçireceği evrimde çok önemli belirleyenler oldu.

Ekspresyonizm’in ve Ekspresyonistlerin etkin olmaya başlaması birazda dönemin anlayışıyla alakalı bir durumdur. Burjuvazinin, makineleşmenin ve aynı zamanda bireyselleşmenin hat safhaya çıktığı bir dönemde sanatçıların “dışarıdan edinilen bir izlenimden ziyade içerdekilerin dışavurumunun” etkin olması doğal bir sanatsal gösterimdir. Bu birazda teknolojinin sanatsal üretimi demokratik hale getirmesi ve toplumun birçok kesimine yaymasıyla da alakalıdır.

Dıştan gelen görüntüye bağlı Empresyonizm’in tam tersine, bir iç dünya görüşünün anlatımını savunan Ekspresyonizm, 1900–1935 yılları arasında sanatçılar arasında kabul görmesiyle, yirminci yüzyıl sanatının en sürekli ve en geniş kapsamlı anlayışı olmuştur. 19. yüzyılın sonlarında yeni endüstriyel yaşamın insan üzerinde bıraktığı tüm olumsuzlukları ele almak, onun ilk kez karşılaştığı yeni yaşama karşı isyanını biçimlendirmek Ekspresyonist sanatçıların temel amacı olmuştur. Bu duyguları daha güçlü yansıtabilmek için sanatçılar tasarımda denge ya da güzellik gibi geleneksel kavramlardan uzaklaşarak biçim bozma yöntemini kullanmışlardır. Ekspresyonistler geçmişteki anlatım biçimlerini bir kalemde kenara atarak kaba, haşin bir duygu ile doğa biçimlerini kırıp, parçalayan, hür, pervasız, isyankâr görünümler elde etmişlerdir.

Ekspresyonizm kendini belli edip sınırları belli bir akım olmadan ve sanatsal tarzını yaratmadan önce Van Gogh, insan duygularını harekete geçiren renklerle kendi ruhsal durumunu açığa vurması Ekspresyonist tarzdaki resimlerin ilk örneklerini oluşturuyordu. Aynı tarihlerde Edward Munch abartılmış resimler yapıp, korku, sevgi, ya da nefret gibi duyguları tuvale nakşetmiştir.

20. yüzyılla birlikte sanatın amaç olmaktan çıkarak araç olma konumuna gelmesi, yani sanatın varlık nedeninin kendisinden başka hiçbir şeyi bağlamaması gibi bir durum doğurmuştur. Küçülen dünya içinde, daha da karmaşıklaşan teknoloji ağının arasında sanatçı, hem kendini diğer insanlardan soyutlamak zorunda kalmış hem de kendi varlığını diğer insanlara göstermek ihtiyacı hissetmiştir. Bu ikilem içinde insan ve insana bağlı değerlere yeni yorumlar getirilmesi kaçınılmaz olmuş ve daha sonra Ekspresyonizm adını alacak bir ekol yaratmıştır.

20.yy başında ekspresyonist sanatçılar; çağın toplumsal gerçeklerine başkaldıran ilk tepkilerini ortaya koydular. İçinde bulundukları dünyada ortaya çıkan kentleşme ve sanayileşmenin yanı sıra, endüstri toplumunun oluşması sonucunda, duygulardan uzaklaşan insanın değişimini dikkatle izlediler ve bu mekanik ve duygusuz yaşama karşı tepki ve nefretlerini dile getirdiler. Bu değişimlerle birlikte klasik sanat yöntemlerini ortadan kaldırdılar ve toplum içinde yaşanan bunalımları bireysel duyarlılıkları açısından ele alıp, yapıtlarında yansıtmayı amaçladılar.

Ekspresyonizmde gerçekliğin yansıtmasını sırrını en iyi Platon’un gerçeklik anlayışıyla anlayabiliriz. Platon’a göre gerçeklik ‘olanı’ yansıtır. Bu olanı yansıtma en çok kendisini doğa resimlerinin bozuma uğratmadan yansıtmasında, insan tiplemelerinin olduğu gibi tuvale aktarılmasında göstermiştir. Bu gerçeklik anlayışına bir karşı çıkış olarak ortaya çıkan Ekspresyonizm olanı yansıtmanın insan ruhunun derinliğindeki gerçekliğin tam olarak gösteremeyeceğini, derinlerdeki duyguların tuvale aktarması ihtiyacının hissedilmesinden doğmuştur. Rönesans döneminde ise gerçeklik resimde ‘ideal olanı yansıtmaktadır; yani resim, sanatı yaratan temelin dışında bulunan, sanat olgusundan önce var olan bir

‘idea’yı taklit etmek, o ‘idea’yı yansıtmak durumundadır. Resmin varlık nedeni budur ve işlevi de o ‘ideayı’ hem içerik bakımından hem de biçim bakımından tıpa tıp çakışır bir şekilde insanlara iletmektir. Empresyonistler gerçek görüntüyü çizmek isterler ve bu bir şekilde bireyin dışında olan şeylerin çizimidir ve Empresyonizmin gerçeklik anlayışıdır. Ekspresyonizm de ise çizgilerin, izlenimlerin çizimi veya gerçek şekilde aktarılması gibi bir dertleri yoktur. Ekspresyonizmin yeni ve yenilikçi akımlar doğrultusunda, belli bir uğraşın temsilcisi olarak bilinen birtakım ustalıklar göstermek zorunda kalmaması, sanat da, görünen dünyayı taklit etme görevinden özgür kalmıştır ve bu bir anlamda sanatçıya özgürlük kapısından geçmeyi bahşetmiştir.

Ekspresyonizm hem sanatın temelinin bir nesne ya da üründen çok, sanat eserini yaratanın tecrübeleri ve hisleri olduğunu, hem de sanat eserinin değerinin, söz konusu yaratıcı ruhun tazeliği, bireyselliği, özgünlüğü ve içtenliği tarafından belirlendiğini öne süren bir akım olduğunu rahatlıkla belirtebiliriz. Sanatçının gerçekliğe bağlı kalmak, izleyici ya da dinleyicisinin hoşuna gitmek gibi bir sorumluluğu bulunmadığını apaçıktır. Bundan yüz yıl önce nesnenin doğasına aykırı renkleri özgürce kullanmaktan çekinmeyerek insan saçlarında yeşil, kırmızı ya da mor, yüzlerde parlak pembe renkleri rahatça kullanabilmiştir. Her ne kadar bu bir bozum olarak algılansa da bu Ekspresyonizmin temel taşıdır. Sanat bu şekilde tam ve doğru olanın ya da ideal olanın yansıtılması gibi ağır bir yükten kurtulmuştur. Her ne kadar Ekspresyonistlere gelen eleştiriler arasında sanatı güzellikten uzaklaştırdığı yönünde ise de figürlerin çirkinleştirilmesi ve bozuma uğratılması bu tarzın özünü oluşturmaktadır.

 Ekspresyonizmin destek aldığı ya da etkilendiği ya da etki ettiği en önemli kişiler arasında Sigmund Freud gelmektedir. Freud, psikiyatride "psikanaliz" adı verilen bir yöntem geliştirmesi ve buna göre, ruhsal sorunların kaynağını, hastaların bastırdıkları ve bilinçaltına ittikleri sorunlarda araması Dışavurumcuları bir noktada Freud’la birleştirmiştir. Freud’daki, insanın birçok duygularının ahlak, din, töre adına toplum tarafından kısıtlanması veya yasaklanması Ekspresyonizmde karşılık bulmuş ve bunu aşmak için yegane yol içi dünyadaki fırtınalı duyguların sanat yoluyla ifade edilmesi yolu seçilmiştir. Freud’un deyimiyle patalojik olan ‘nevrozlar’ın aşılmasın tek yolu insanın iç dünyasında biriken enerjinin aktarılmasıdır. Ekspresyonistler sanatsal olarak insan ruhunun derinliklerindeki karanlık dürtüleri, insan öznelliğiyle aktarmışlardır.

Ekspresyonizmde ruh, dış dünyadan önemlidir. Yazar kendini dış dünyadan ve kendinden bile soyutlayarak iç ruha yönelir. Ruh, realitenin verdiği maddeleri, sanatkârın duygu, irade ve kabiliyetine uygun bir şekilde işleyen, yeni idealler şeklinde yaratan faal bir kuvvettir. Buna göre yazar eseri oluşturabilmek için önce hayatı ve toplumu arzu, irade ve idealine göre değiştirir, ruhun süzgecinden geçirir ve bunları işler. Tabii ki bunu yaparken karşıt olduğu akımlar gibi maskeler takmadan her türlü alçaklığı, iğrençliği, habaseti ve rezaleti en karanlık köşelerine kadar gözler önüne serer. Ama pasif kalınmaz. Amaç, dünyayı değiştirmektir.

Bu pasif kalmama hali Ekspresyonizmi diğer akımlardan ayıran en temel özeliktir. Empresyonizm akımına karşı çıkmansın altında birazda bu gerçeklik yatar; empresyonizm, yani izlenimcilik, iç ve dış âlemi en karanlık köşelerine kadar inceleyip aydınlattığından, şiir ve edebiyattaki tasvirleri zenginleştirmiştir. Fakat insan zayıf iradesi yüzünden toplumun esiridir. Kendi kaderini tayin etmeye gücü olan karakterler ve kahraman tipleri yaratamamıştır. Bunun sebebi, insanın toplum esiri pasif bir varlık olarak düşünülmesi ve çevre ve toplumu tasvir ederken bir fotoğraf makinesi görevi görmesidir. Sanatkârlar, hayatın sunduğu konuları işleyip şekil vermemiştir. Ekspresyonizmin karşı çıktığı nokta budur. An’ın geçici izlenimlerini esas alan, gösterişli ama özden yoksun dış “yüzeyler” sunan, kendilerini besleyen toplumun şeytaniliğini gizleyen İzlenimci sanat ve edebiyata karşıdır.

İç gözlem ve dışavurum metodunda izlenmesi gereken iki belirli aşama vardır. İlk aşama, iç gözlemdir. Sanatın amacı ve görevi, sanatkârın kendi iç dünyasını gözlemektir. Dış dünyada bulamadığı mutluluğu kendi iç dünyasında arayan ve bulduklarıyla dış dünyayı değiştirmek isteyen kişidir.

Ekspresyonizm’in bir diğer önemli özeliği birçok sanatsal alanda etkin olmasıdır. Bunların arasında; görsel sanatlar, tiyatro, şiir, mimarlık ve sinema vardır. Sanat dallarının tümünde etkili olmakla kalmamış; hem sanatta hem de toplumda, yerleşik biçim ve geleneklere bir başkaldırı niteliği taşımıştır

(Sinema ve Modernizm dersi için hazırlanan ödev)

Dema koçkirinê em li peravê behrê civiyan. Ber êvarê bû; perav tu hetanî bibêjî qelebalix bû û em herî dawî hatibûn wir. Bê me refên hechecikan jî hebûn. Min digot qê nîşana firînê dê serê sibê were dayîn. (Di rastiyê de tu nîşan tune bû. Hingî ez xwe dizanim; ji başûr ber bi bakur ve, ji bakur ber bi başûr ve salê du caran em behra mezin derbas dikin; min qet nebihîstiya nîşana firînê hatî dayîn, ku dema wî hat em bi hev re bi hewa dikevin. Çawa wiha dibe, nizanim… Li gor dixwiyê ev hemû tişt ji dema ku tu kes nizane hatî serastkirin.)

Bi hevsera xwe re em li ser zinarek mezin lîsiyan. Ez ne westiya bûm; li çend ciya, li peravê avê me bêhna xwe berdabû. Bi hilhatina rojê re em ji gundê bakur derketibûn; siheta min li cîh bû, dilşa bûm. Piştî ewqas emir azweriyek nejiyabûm li ba min peyde bibû; azweriya jiyaneke nû, seruvenek nû: bi hevjîna xwe ya çar rojî re ez diçûm başûr. Di rê de min ji bo wî pêşandek kawik jî kir. Piştê nîvroyê ji hewa giran heta dewxa min biçe ber jor, ber bi tavê ve hilkişiyam, bi wî sergêjiyê demek li bilindahiyan firiyam, wek pirça min ji laşê min biqete; dûre min bask û nigên xwe berda, bi vizîniya bayê xwe dadiketim, wek xalek bû hevsera min; nêz bû, mezin bû, bi lez ji ber derbasbûm ber bi rûyê erdê ve, min xwe da hev û vegeriyam, hatim cem. Got; “çi xweş e!” Dilê min lê dida.

Li ser zinar em ligel hev bûn. Min nigê xwe yê çepê danî û yê rastê rakir. Min xwarina xwe ya şûngir ji devê xwe derxist û hêdî hêdî xwar. Wê jî dixwar. Divê meriv bi zikê birçî dernekeve rêwîtiyê, piştê firîna nîv rojek bihokek biçûk jî wek kevir giran dibe. Min hêtek beqê xist serê nikulê xwe, dirêjê wê kir; bê nazdarî xwe dirêjê hêtê kir. Çavên wê qemer bûn. Hêdîka serê xwe ber bi rastê ve fetiland. Roj di behrê de diçû ava.

“Nebê bitemire?”

Min got; “natemire”

Pirsîna wê xweşa min diçû. Ya din zêde nedipirsî. Jinek jêhatî bû. Hema firsend bidîta ji hêlînên nêz qirş û qal, poçikan diçirpand. Ku bihata girtin lihev dixist. Li gundê bakûr li ser mizgefteke em heşt malbûn û weke li her cihê di nava cîranan de cehdek hebû. Ji ber vê em bi hev be hatibûn girêdan? Di nava ewqas demê de hêlînên me yên xira bibûn me bi hev re çêkir, çêlika mezin kir û bi hewa xist. Em bi hev şadibûn. Ku dema wê bihata em her roj û her şev bi hev re hevşadibûn. Çokên xwe bi şid dikuta erdê, poçika xwe radikir û xwe berdida; min stûyê wê maçî û gez dikir; me ev kar demek dirêj û bi qêrînî dikir.

Heşt roj berê winda bû. Ku êvarê ez vegeriyam hêlînê tune bû; di şeva sekan de guhê min li benda dengê basklêdanê sekinîm; hin caran min bang jî dikir. Ji cîranê min yek bi qêrînî got; “bes!” Mafdar bû. Li deştê lê geriyam roja dinê lê ne xemgîn bûm, min rehetîkî hîs dikir; rehetiya tenêtiyê, nebûna berpirsiyariyek. Hin caran tirsa nêrîna wek cîran bibêjin; “çima ev ji xwe re hevserek nagere” peyde dibû. Kevneşopiyên me bi hêz in. Rojek gotin ku li jêrê gund jinek tenê maye heye. Li binê kuleka xanîkî yekqatî di hêlînê de bû. Ji hêlîna wê hinek wê de daniştim. Me li hev nihêrî. Min got; “tu çendî ciwan î.” Got; “erê.” “Divê tu yekê li gora xwe bibînî.” “Na, emê li vir bimînin?” min got; “nabe.” Firiyam û vegeriyam hêlîna xwe. Piştî demek kin hat ser mizgeftê. Bejinzirav û xweşik; giran giran ber bi min ve meşiya. “Bisekine! Li başûr tuyê yekê li gora dilê xwe di demek nêz de bibînî. Ez extiyar dibim êdî.” “Dizanim.” Hat ba min. “Emê li vir bimînin?” Berêvarê em çûn hêlîna wê. Min qelebalixiyê nedixwest.

Serê sibê ku roj hilhat em ji wir derketin. Sibê…

Dema ez şiyar bûm şefeq zelal dibû. Ji nêz û dûr dengê wanê din dihat. Min baskê xwe vekir û tevzî da xwe.  Ew jî şiyar bû. “Tu baş î?” Erê, tu?” Ez baş bûm. Piştê demek kin hewa bi tevayî zelal bû.  Bi careke bêdengî çêbû. Me serê xwe ber bi jor de rakir, rawestiyan. Nîşan hat dayîn. Ji dûr wî xişiniya nas hat bihîstin, dengê baskan bû. Em bi hewa ketin û rêwitiya dirêj a hetanî êvarê li ser behrê bidimiya destpêkir. Ku em têra xwe bilind bûn, me berê xwe da başûr. Firîna me bêtelaş, bê cehd, ji rêzê bû. Me dizanibû ku divê me li behrê nenêriya, bi taybetî jî em daneketina behrê lê me nizanibû ku dema em daketina behrê çi bibûya. Me bi goştê xwe dizanibû vê.

Germ bû. Ber bi nîvroyê tiştek giran xwe danî ser pişta min. Min bi nîv çavî nihêrî; hechecikek bû.

Min got; “Xêr e?”

“Xêr e xêr. Emê bi hev re bifirin hember.”

Min bi hêrs got; “dibe, qê çevnebarî nîne.” “Heta naha tiştek waha nehatî dîtin. Ev rêwîtî bi tena serê xwe tê kirin.”

“Wisa bû. Her sal bi hezaran hechecik bi zor û zehmetiyan vê behrê derbas dikin lê tiştek waha hêsan nayê hişê wan. Kesê yekem vê fikiriye ez im. Herhal bi bandora germê bû, kêliyek berê hat hişê min.” Divê hers nebûma û rêyek xilasiyê bidîta. Min nikaribû ji hevsera xwe jî alîkarî hêvî bikira. Dema difiriyam min nikaribû serê xwe vegeranda paş. Demek dirêj firiyam. Diwastiyam. Bi careke serpişt zivirim û min xwe weşand. Neynûkê xwe di canê min de çikand.

Got; “Sermezino, li min binêre, ku tu min bixî jî ezê dîsa werim xwe daynim ser pişta te. Cihê belesebep xwe newestîne.”

Rast digot. Roj ber bi rojava de qelibî bî lê min nikaribû kêf bikira. Min careke din jî ceriband.

“Tu pir giran î. Ez nikarim hetanî perav te kaş bikim, emê bi hev re bikevin.”

“Ji bo min xem nîne; ku tu bikevî ezê herim daynim ser pişta yeka/ê din. Binêr, yekê din jî ji we ket.”

Xilasî tunebû. Di nava hemcinsê min de çima min hilbijartibû min nizanibû lê diyarbû ez hatibûm hilbijartin; min ê ev barî hilaniya. Her ku diaxivî bêtir giran dibû. Behsa hêlîn û hevsera xwe dikir.

“Ê we pêda pêda dikevin.”

Min dizanibû ne baş e lê dîsa jî min devê xwe vekir. Min bi zorê nefes distand. Qirika min dişewitî. (Xilasî di daketinê de ye? Na, ku ez bikevim jî bila ji nişka ve be.) Hevsera min ji hêla çepê de li pêşiya min bû; her diçû xerîp xûya dibû. Baskê min jî. Tav qasê bejna sipîndarek mabû ji behrê re. “Her diçe dikevin.” Bi careke min bejayî  yê dît. Qêriyam. Yên din jî qêriyan. Bi telaş difiriyam. Bejayî nêz dibû. Nêz bû. Beriya min bi sedan daketibûn keviyê behrê, palepal. Min melkemota ser pişta xwe êdî hîs nedikir. Min bask û nigên xwe berda; min xwe danî valahiyek navbera wan, kuliyam. Xwe rast kir, ji devê min qûm dirijiya, piyên min ji halda ketibû. (Ezê nikaribim li ser xwe bisekinim? Nabe ev nabe; divê ez nekevim, divê ez li ser çokan nisekinim.)

(*) Ev çîroka bi navê “Yük” ji ber pirtûka Yusuf Atılgan ya bi navê Hemû Çîrokê Wî ku di sala 2014’an de çapa xwe ya 13’an kiriye û ji weşanxana YKY derketiye hatî girtin.

Yusuf Atılgan

Wergêr: Azad Xanzade

Ev werger di Kovara Heterotopîa, hejmara payîzê ya 2015'an de hat weşandin

"Dengê pîroz ji Evdalê Zeynikê re got “Bibêje”! Li zozanên Serhedê Evdal xwe barda nav dengê bilbil û qulingan. Bi wan dengan kilamê xwe hûna. Û di dilê mirovan de nexş kir." Wiha destpê dike fîlm.

Wekê ku tê zanîn din av civata kurdan de deng pîroz e.  Bi hezaran efsane, destan, çîrok û meselok bi saya deng gihaye vî rojê. Ku meriv wek mînak bide; destana Memê Alan bi saya deng- meriv bi awayek viya wek “vegotin” jî dikare bi nav bike- xwe gihandiye dema Ahmedê Xanî û dema me. Dibêjim dema me, ji ber ku bê forma Ahmedê Xanî ku niviskî gihandiye me bi dehan formên cihê yê wê destanê heye û anha jî bi hêla dengbêjan ve tê gotin. Belê van dengbêjan efsaneyên cûr bi cûr bi dengen xwe yê zîz gihandine me, lê di heman demê de ji van dengbêjan yek jî bûye efsane û bi hêla dengbêjên piştî wî de  li nav kalanên hişê me de hatî neqşandin. Ew jî Evdalê Zeynikê ye. Fîlma Bülent Gündüz jî li ser vî “efsane-dengê” ye. Navê fîlmê  tam wiha ye “Evdalim Ez Evdalê Zeynikê”  .

Di fîlmê de bûyer gorê rêza xwe ya xwezayî nayên nîşandayîn. Mijar bi carek dikare ku ji bûyîna Evdal derbasê extiyariya wî anjî mirina wî bibe. Di nav bûyeran de kronolojî tine ye. Di cihek de ev baş bûye, ger wisa nebûya lîstikvanek demek dirêj li ser sahnê bima û dibe ku ev temaşevanan eciz bikira. Di fîlmêde tiştek ku derdikeve pêş cil û berg in. Di sahneyên fiction de qostumên hatî bikaranîn naşibin li xwe kirinên kurdan. Li serê mêr û zarokan ku ji dema osmaniyan vir de li xwe kirina jê re “fes” tê gotin, heye. Di fîlmê de li serê kurê Evdal Temo fesek reş heye, wekê kut ê zanîn bi piranî fesa reş farisên ku di  baweriya şîa yî dene didin serê xwe. Lê helbet di fîlmên dîrokî de li gorê rastiya dema wî û bi rêk û pêk amadekirina qostuman maliyetek zêde ye.

Di fîlmê de tişta herî serkeftî hatî nîşandayîn helbet meriv dikare bibêje ku bi şînahî û çem-avên xwe û helbet bi qulêngên xwe xwezaye serhedê ye. Ji serî hetanî dawî dîmenên Serhedê meriv bi xwe re kaş dike, wek ji çavê qulingekî bi me dide nîşandayîn. Di fîlmê de tişta ku tunebûna xwe bi meriv dide nîşandayîn, bilindeyên tuxala xwezaya serhedê de helbet  quling e. Lê di dawiyê de bihîstina nûçeya çêkirina gora Evdal wek baskek qulingê dilê me rehet dike. Di sahneyên fiction de hin kêmasî hene ku meriv bi kurtayî bibêje; piştê ku Evdal kor dibe û parsê dike diçe mala axa bo parsê, mal hilwaşiya ye ji hevda ketî ye, lê mala axa ku tê zanîn dibê hinek bi îhtîşam be. Kêmasîkî din neserkeftîbûna lîstikvanan e, lê di piyaseyek ku lîstikvanên wî/wê profesyonel tunebe de meriv famdike vî rewşê.

Bo zêdetir agahî li ser derhêner û fîlmê: http://www.kameraarkasi.org/yonetmenler/bulentgunduz.html bitikînin.