□•●xewnazad●•□: sinemaya kurdi

sinemaya kurdi etiketine sahip kayıtlar gösteriliyor. Tüm kayıtları göster

Sînemaya kurdî ji asta destpêkê derbas bû

Ji klavyeya xewname

Xwendin

Her ku diçe li çar perçeyên Kurdistanê karên sînemayê pêş dikeve û di qadên navnetewî de derhênerên kurd xelatên giranbuha distînin. Ligel van pêşketinan di navbera sînamegerên kurd de astengiya hevnasîn û pêwendiyê heye. Ji ber ku sazîkî hemû sînemageran bigîhîne hev nîn e ev astengî berdewam e. Derhênerê Rojhelatê Kurdistanê Celal Saedpanah yek ji wan derhênera ye ku fîlmên serkeftî kişandiye lê zêde nayê zanîn. Saedpanah herî dawî bi fîlma xwe ya Reş û Spî beşdarî Festîvala Fîlmên Stenbolê bû û em jî bi wî re li ser sînemayê axivîn.

Jiyanek di nav sînemayê de

Saedpanah, bi dehan derhênerê navdar yê Îranî re kar dike û di piraniya fîlmên wan de karê alîkariya derhêneriyê de cîh digre. Serkeftina derhêneriya wî jî ji van xebatên wî yê cûr bi cûr tê. Ew jî bi xwe destnîşan dike ku van projeyên ewî tê de cîg girtiye ji bo wî bûye dibistanek sînemayê. Saedpanah dibê ku derfet bibînim ez ê fîlmek dirêj jî bikşînim lê her wisa kurtefîlmên xwe jî berdewam bikim. Saedpanah derbarê fîlmên xwe yê heta niha kişandiye de waha dibêje: “ ‘Serîlêdan’ (mulaqat) fîlma min kurt a yekemîn e. ‘Televîzyon di xeyal de’ fîlma duyemîn e û ew jî kurt e. Ev fîlm ji hin serpêhatiyê zarokek ku dixwaze televîzyon temaşe bike pêk tê. Belem li gund televîzyon nîn e û ji bo vê xwasteka xwe bi cîh bîne hewl dide. Ya sêyemîn ‘Dengê Sazê’ ye. Ev fîlm jî li ser binesaziya muzîkê li Rojhilatê Kurdistanê, madeyên hişbir û têkiliya wî bi muzîkê re ye. Piştî wî min fîlmek li ser kîmyabarana Helepçe çêkir. Ev fîlm di sala 2008’an de hat kişandin û navê wî jî ‘Kesî hez nakin’ bû. Ef fîlm li ser keraseta piştî kîmyabarana li Helepçe û guherîna jiyanê, xem û kulên şêniyên wir dide ser perdê. Dû re bi navê ‘Dengê Baran’ê di 2011’an de kurtefîlmek din kişand. Ev fîlm teybettir bû li gor fîlmên min yên din û gelek bi nav û deng bû. Dikarim bibêjim ku zêdetir înternesionaltir bû û di gelek festîvalan de xelat vergirt. Fîlma dawî ya min di 2014’an de kişand bi navê ‘Reş û Spî’ Ev berhema Wezareta Rewşenbîrî ya Herêma Kurdistanê şaxa Duhokê bû.” Fîlma Reş û Spî li Duhokê beşdarî festîvalê bû û xelata baştirîn fîlma Enstîtuya Goethe stend. Li festîvala Esfehanê baştirîn xeleta Mindalan ya Baştirîn Derhêneriyê vergirt. Li Ermenîstanê xelata fîlma baştirîn bi wate girt. Li festîvala Dramayê Yenanîstanê baştirîn fîlm hat hilbijartin. Li Festîvala Navnetwî ya Bangkokê ket dereceyê û niha jî beşdarê çend festîvalên din bibe.

Li Îranê sînemageriya kurdan cîhek girîng digre

Wek ku tê zanîn di van çend salên dawî de sînemaya Îranê li hemû cîhanê navdartir bûye û gelek jê tê behskirin, Saedpanah vê bi kevnbûna dîroka sînemaya Îranê ve girê dide û dibê ku bi teybetî din av sînemay Îranê de derhênerên kurd balê dikşînin. Saedpanah: “ Behmen Qubadî, Şahram Elîdî, Cemîl Rustemî, Salim Salawatî û bi dehan kesên din li dinyayê xelatan vergirtin. Meriv dikare bibêje ku derhênerê Îranê jî li gor xwe xwemalbûn, wek Angelopoulos, Emir Kusturica teybetiyê wan yê kesane hebû.” Saedpanah, dibê ku her çiqas li Îranê kurd di warê sînemayê de bi bandor bin jî pêşî li wan tê girtin. Saedpanah: “Her dem pêşiya sînemaya kurd li Îranê tê girtin. Mesela fîlma min li bajarê Esfahanê xelat vergirt lê destûr nedan ku li cîhên din bê nîşandayîn. Heman tişt têne serê derhênerên din jî.”

Wek kut ê zanîn ji şert û mercên diyar piraniya sînemagerên kurd û temaşevan hev nas nakin û ji hev bê hay in. Her çiqas li her perçê Kurdistanê derhênerên serkeftî hebin jî derfet nabînin ku ji hêla perçeyên din bên nasîn. Li ser pirsa me ya sînemaya Bakur çawa dibîne Saedpanah, dibê ku li bakur fîlmên serkeftî tên çêkirin. Saedpanah: “Min li festîvalên Başûr derfet dît ku sînemaya Bakur nas bikim. Ez dikarim bibêjim ku serkeftîne. Helbet kesek wek Yılmaz Güney li Bakur derketiye û divê asta ewî bilind kiriye bê parastin. Di fîlm kişandina min de jî bandora Yılmaz Güney hebû. Li bajarê Sînê min fîlmê wî temaşe kiribû. Bi rastî ji bo kurda cîhê şanaziyê ye, ji ber ku di salên berê de kurdek fîlmê wiha bi qalîte saz kiriye.”

Destpêkirina kurdan di sînemayê de bi awayek serkeftî bû

Li ser sînemya li Başûr tê çêkirin jî Saedpanah dibê ku, di demek kin de behremên deng bidin were kişandin û vêya jî bi şanoyê ve girê dide: “Li Başûr jî dîroka sînemayê kevn e ji ber ku li Başûr dîroka şanoyê jî kevne. Herdû beş bandor li hev dikin û hebûna şanoyê dibe sedem ku sînema jî di warê çavkanî, teknîk û lîstikvaniyê de ji xwe re bingehek bibîne. Lê bi taybetî piştî deh salan ku rêveberî bi tevayî ket destê kurdan pêşketinenik berbiçav çêbû. Teybetîkî derhênerê Başûr heye ku zor di tesîrê karasatê li ser kurdan hatine kirin de mane. Piraniya wan li derve dijîn û di bin bandora sînemaya welatê ku lê dijîn de mane. Di hin aliyan de em dikarin bibêjin ku ev bandorek baş jî kiriye.”

Saedpanah destnîşan dike ku, sînemay kurdî di dema xwe ya destpêkirinê de ye û destpêka wî jî ne yê wek gelên din, bi awayek serkeftî dest pê kiriye. Sedema wî jî bi nebûna karê sînemayê yê bi salan ve girê dide. Saedpanah binê wî xêz dike ku têgeha sînemaya kurdî di hêşê mirovan de rûniştiye tenê karê maye tîjekirina hundirê wî ye.

Celal Saedpanah kî ye? Celal Saedpanah Li Rojhilatê Kurdistanê li bajarê Sîne(Senedaj) di sala 1966’an de tê dinê. Di salên 1990’î de dest bi xebatên sinemayê dike. Di serî de şanogerî dike û ev karê şanogeriyê du sal berdewam dike û di heman demê de ji beşa şanogeriyê destûrname verdigre. Di serî de bo kurtefîlmek Behman Qubadî lîstikvaniyê dike û diçe mala sînemayê li Sîne. Ev der bo fêrkirina derhêneriyê, fotoğraf û lîstikvaniyê hatî vekirin û ew jî karê xwe li wir didomîne. Di sala 1993’an de di beşa Sînamegerên Ciwan de destûrnameya sînemayê verdigre. Piştî wî li Mala Sînemaya Îranê kar dike. Di piraniya fîlmên derhênerê Îranê de wek asîstanê derhêner kar dike. Di fîlmên Behman Qubadî yê Nîvê Heyvê û Kusî jî Dikarin Bifirin de wek alîkarê derhêner kar dike.

Xwendinê bidomîne Gotina xwe bibêje

"YANKI YERİNE SES OLMAYA NİYETLİ YENİ KUŞAK"

Ji klavyeya xewname

Xwendin

0 Şirove hatî kirin

Başka bir kuşak geldi ve sorunun konumunu değiştirdi

Jean Paul Sartre[1]

Her kuşak kendi problematiğini doğurur ve bir sonraki kuşağa aktarır. Bu anlamıyla kuşaklar kültür sanat ve medeniyet aktarmanın yanı sıra devasa problemleri de kendinden sonrakilere bırakır. Günümüz kuşağının tartıştığı birçok sorun yüzlerce yıl önceden kalan kuşağın bakiyesidir. Ortadoğu özelinde baktığımızda, yaşanan birçok savaş bir anlamda kültürel emperyalizm uzantılı ve bu emperyalizmin yarattığı haksızlıkların savaşlardır. Her sistemin kendi kuşağının karakterini oluşturduğunu varsayarsak 100 yıla yakın Türkiye Cumhuriyetinin ulus devlet yaratma sürecinde farklı karakterde kuşakların belirginleştiğini söyleyebiliriz. Cumhuriyet boyunca oluşmuş üç Kürt kuşağın olduğunu görebilmekteyiz.

Birincisi, cumhuriyetin kurulduğu dönemde Kürt isyanlarına öncülük eden kuşak, ikincisi ilk kuşağın bastırılmasıyla kendisinden sonraki suskunluk dönemi kuşağı da diyebileceğimiz 1940 ve 1980 arası kuşağı ve bir diğeri son kuşak olan Kürt çocuklarının metropollerde üniversitelerle tanışması, savaşın içinde doğup büyüdükten sonra sistemi sorgulayıp sarsar hale gelen kuşak diye ayırabiliriz. Bu kuşakların her biri farklı şartlarda büyüdü ve kendilerine özgü algılamalara sahip oldular.

Özünde bir kültür varlığı olan insan değişimini içgüdülerin yerini kültürün almasıyla ileri bir evreye taşınmıştır. Kültür, insanın yalnız çevresine uyma olanağı vermedi aynı zamanda çevreyi kendi ihtiyaçlarına göre tasarlama şansı da bahşetti. Bu tasarlama süreci kuşaktan kuşağa farklılık göstermektedir.

Sudan Korkan Adamlar filmi üzerinden iki farklı Kürt kuşağını seçtiğim bu yazıda, kuşaklar arasında mücadele yöntemlerinin farklı olduğunu görebiliyoruz. Bu mücadele yöntemleri toplumsal ve kolektif hafızanın pratikleşmesi ve bunun kültürel bellek üzerinden deneyime tabi tutulması ve bu belleğin kitleleri harekete geçirme gücü ve hareketin şeklini belirleme yetisinin olduğunu anlayabilmekteyiz.

Johann Gottfried Herder’e göre ‘Her ulus kendi kültürü içinde kendi yazgısını gerçekleştirmelidir.’[2] Çünkü her kültür kendi içinde insanlığın farklı bir yanını dile getirir. Herder’in belirttiği kendi yazgısını belirleme hakkı her iki Kürt kuşağının elinden alınmıştır. Eski Kürt kuşak dediğimiz kişiler bunu kabul etmektedir ama yeni kuşak diye tanımladığımız kişiler ellerinden alınan yazgısını belirleme yetisini tekrar kazanmak niyetindedir. Kültür toplumsal bir olgu olduğu için kolektif bir karakter kazanmaktadır, bu da kişinin bireysel birikiminin ötesine taşınmasını sağlar. Bu kolektivizm kuşakların mücadele yöntemlerine de yansımaktadır.

Türkiye Cumhuriyeti ve PKK gerillaları arasındaki çatışmalardan bahsedildiğinde genel olarak savaşla büyümüş, bir nevi savaşın içine doğmuş kuşağın savaş ve barış durumuna kendisinden öncekilerden farklı bir noktada durduğunu ve olayları farklı okuduğu söylenir. Her ne kadar bu savaş durumu devam eden bir süreç olsa da –bu birçok açıdan somut bir söylemin oluşmasına engel olmaktadır- yapılan yorumlardan, aktörlerin açıklamalarından böyle olduğunu anlıyoruz. Bu yazıda Selim Akgül ve Seren Gel tarafından çekilen Mêrên Ji Avê Ditirsin (Sudan Korkan Adamlar) (2011)[3] filmi bağlamında yeni ve eski Kürt kuşağının devletle ilişkisi ve olaylara bakış açısı üzerine duracağız.

Eski ve yeni Kürt kuşağını sorunsallaştırırken, bu kuşakların belli bir sınırının olması ya da üyelerinin belirtilmesinin somut bir göstergesi yoktur. Kuşak belirlemelerinde teknolojik, siyasal, kültürel farklar etkili olmaktadır. Biz Kürt kuşaklarını ayırırken önemli siyasal gelişmeleri ve toplumsal mücadeledeki yöntem değişikliklerini baz alacağız. Bu yazı eski ve yeni kuşak farkını Kürt gerillaların silahlı eyleme başlaması ve ondan daha önce de bu silahlı eyleme götüren süreci sınır olarak kabul etmektedir. Elbette bu kesin olarak çizilen kuşak farkı çizgisi değildir ama büyük bir belirleyen olduğu kuşkusuzdur.

Yeni kuşağın sosyo-psikolojik durumuna geçmeden önce eski kuşak olarak ele aldığımız Kürt kuşağının durumuna bakmamız gerekmektedir. Türkiye Cumhuriyetinin kurulmasından sonra tek ulus yaratma özlemiyle girişilen toplum mühendisliğinin çıktılarını günümüze kadar görmekteyiz ve daha uzun bir süre daha bu etkinin devam edeceği anlaşılmaktadır. Bu tek ulus yaratma durumuna karşı en direngen kesim Kürt toplumu olmuştur ve cumhuriyetin kuruluşundan sonra Kürtlerle devlet arasında birçok çatışma yaşanmıştır.

Bunlardan ilki 1925 Şeyh Said-Azadi Ayaklanması, ikincisi 1926-1930 Ağrı Dağı İsyanı ve son olarak Dersim (1938-39) hareketi olmuştur. Elbette bunlardan bağımsız birçok büyük-küçük başka isyan ve direnişler gerçekleşmiştir. Bütün bu Kürt kalkışmaların bastırılmasından sonra Kürt coğrafyası ve Kürt halkı derin bir sessizlik dönemine girmiştir. Bu sessizlik döneminde elbette devlet; mecburi iskân, köy boşaltmaları ve sürgün politikalarıyla baskılarını devam etmiştir. Eski kuşak olarak tanımladığımız Kürt kuşağı bu sessizlik ve ağır baskı döneminde yaşamış ya da bu süreçte doğmuştur. Birçok açıdan bastırılmış, devletin ağır yaptırımlarıyla yüz yüze kalmış bir kuşlaktır. Bu dönemin siyasetçileri böyle bir süreç içinden çıkmıştır.

Başta belirttiğimiz gibi kuşaklar için somut sınırlar olmasa da kendisinden önceki dönemden farklı mücadele yöntemleri belirleyen ve bu yöntemlerde değişikliğe giden yılları temel almaktayız. 1984’ten önceki dönemde silahsız mücadele olan yöntem değişmiş ve silahlı bir döneme evrilmiştir. Tabi, yeni kuşak diyebilmemiz için bu silahlı dönem içinde büyümüş kuşağın mücadelede aktör olmasını beklememiz gerekmektedir. Bu da yaklaşık 1990 ve sonrası döneme denk gelmektedir. Bilindiği gibi silahlı mücadele yöntemi eski kuşak olarak tarif ettiğimiz kişiler tarafından başlamıştır ama bu kuşak üste belirttiğimiz gibi silahsız mücadele döneminde doğup büyümüş kişilerden oluşmaktadır.

Eldeki Kürt sineması hakkındaki verilerden de anlaşılacağı gibi mikro hikâyeleri kendisine kaynak edinen politik eksenli bir sinemadır. Bu politiklik hali insanları belli ideolojik yönlendirmeden ziyade Freudvari gerçekten yaşanmış, çocukluk sarsıntıları misali sürekli rahatsız eden olaylara kamerayı çevirir. Beyaz perdede akan olayları birçok Kürt bireyi bizzat yaşadığı ya da ebeveynlerinden dinlediği için olaylar gerçeklik çerçevesinde akar ve var olan kolektif belleği yenileme işlevi görür.

Bir gösterme ve gösterilme aracı olan sinema diğer sanatlardan farklı olarak yıllardır inkâr edilen ve görmemezlikten gelen Kürt halkının gerçekliğini ve görünürlüğünü daha iyi ortaya koymaktadır. Sudan Korkan Adamlar (Mêrên Ji Avê Ditirsin) filmi nehrin kıyısında ‘büyük’ taşlar yuvarlatan ‘küçük’ bir çocuğun görüntüsüyle başlamaktadır. Devamında filmin merkezine yerleşecek taşların neden yuvarlatıldığı anlayacağız. Jenerik akışında filmin “gerçek bir yaşamdan esinlendiğini” anlıyoruz. Filmin ana karakterleri olan baba ve oğul suyun-nehrin kıyısındaki evlerinde yaşamaktadırlar. Baba balkondaki bir sedirde uzanmaktadır. Nehrin karşı kıyısından çalınan bir ıslıkla alelacele ayakkabısını giyip nehre doğru koşar. Karşı kıyıda üç asker ve komutanları beklemektedir. Çocuk askerlerin babasının sırtına binip karşıya ‘sağ salim’ geçmesine tanık olur. Askerler adamın sırtında karşıya geçtikten sonra adama bir konserve verir. İç çekimde kamera baba ve oğlun yemek yiyişini gösterir ama sofrada askerlerin verdiği konserve yoktur, konserveler pencere kenarında açılmadan istiflenmiştir. Konservelerin çokluğundan bu ‘karşıya geçişlerin’ uzun bir süreden beri devam ettiğini anlıyoruz. Gece yatağından kalkan çocuk insanların geçebileceği şekilde nehre büyük taşlar yerleştirir. Ertesi sabah tekrar askerler geldiğinde bu yapılan köprüyü beğenmezler ve tekrar babanın sırtına binip karşıya geçerler.

Son sahnede çocuk ile babanın yüzüne odaklanan kamera yorumlamamızın önünü açacak emareler vermektedir. Baba askerleri sırtında taşıyıp taşımama da kararsızdır ama yıllardan bu yana gelen kabullenilmişlik ağır basar. Çocuk ise babasının bu tavrı karşısında hınçla elindeki çubuğu nehre doğru fırlatır. Artık hiçbir şeyin eskisi gibi olmayacağını çocuğun yüzündeki hınçtan ve çubuğu fırlatışından anlıyoruz. Özcesi “yeni kuşak sorunun konumunu değiştirmeye” adaydır.

Yazının başında çizdiğimiz çerçeve bağlamında eski kuşağı babanın yeni kuşağı çocuğun temsil ettiğini kabul ediyoruz. Baba, uzun süreden beri devam eden bu haksız durumu kabul etmiş ve böyle devam etmesini içselleştirmiştir. Babanın askerleri sırtında taşımanın bedeli, devletin bir “lütfü” olarak verilen konserveler karşılamaktadır. Konservelerin çokluğundan eski kuşağın bu tür bir çok travma yaşadığını, eskiden beri devam ettiğini anlayabiliyoruz. Yeni kuşak olan çocuk bu haksız durumu kabul edememektedir ve buna bir çıkış yolu arama ihtiyacı hissetmektedir. Bu her ne kadar baba için daha zor duruma düşmeye sebep olmakta olsa da kaçınılmazdır.

Hayatı temsil eden sudan –hem de küçücük sudan- korkan asker adamları bir tarafa bırakırsak, kendi eliyle yaptığı köprünün yıkılışına tanık olan kuşak doğal olarak yeni bir köprü yapmak yerine, karşı tarafı köprü yapmaya zorlar. Şayet köprü yaparsa da eski kuşağın/babanın kabullenilmişliğinden taşları sökerek köprü kurar.

Yazıda konu ettiğimiz iki farklı Kürt kuşağını anlatan ve onların olaylara bakışını en iyi anlatan Uruguaylı yazar Eduardo Galeano’nin 1988’de Şili’nin başkenti Santiago’da yaptığı konuşmadır. Galeano “Horgörü tarihe ihanet eder ve dünyayı parçalar. Güçlü düşünce imalatçıları bize sanki yokmuşuz gibi davranır ya da sanki aptal gölgelermişiz gibi. Sömürgeci miras, üçüncü sınıf insanlar tarafından mesken tutulan Üçüncü Dünya denileni, galiplerin belleği kendi belleğiymiş gibi kabul etmeye ve kendisinden uzak bir yalanı kendi gerçeğiymiş gibi kullanmak üzere satın almaya zorlar. İtaatimizi ödüllendirirler, zekâmızı cezalandırırılar ve yaratıcı enerjimizin soluğunu keserler. Biz düşünülenleriz ama düşünenler olamayız. Yankıya hakkımız var ama sese yok, yönetenler bizim papağanlık yeteneğimizi över. Biz hayır diyoruz: bu pespayeliği kader olarak kabul etmiyoruz.”[4] demektedir. Çocuk ‘yalanı kendi gerçeğiymiş’ gibi alıp kullanmıyor ve yankı yerine ses olmaya niyetlidir. ‘Pespayeliği kader olarak kabul etmemeye’ kararlıdır.

Carl Schmitt Siyasi İlahiyat[5] kitabına meşhur giriş cümlesi “Hükümran, olağanüstü hale karar verendir”le başlatır. Schmitt’e göre olağanüstü hal devletin özel uygulamasıdır. Filmden anlaşıldığı gibi olağan olan şey askerlerin nehrin üzerine taş köprü yapıp oradan geçmesidir ama Schmitt’in deyimiyle “olağan üstü hale karar veren devlet” bunun tersi yönde bir uygulamayı hayata geçirerek “karar veren olma” özeliğini göstermektedir. Filmde bu olağan üstü hali olağan karşılayan baba ve bu durumdan çıkış yolu arayan bir çocuk profiliyle karşılaşmaktayız.

Sonuç olarak her kuşağın beynindeki anılar capcanlı durmaktadır. Kimi kuşaklar kendilerinden önceki kişilerden aldığı değer yargılarını olduğu gibi kabul etmekte kimi kuşaklar ise kendi yazgısını belirleme adına kimi kültürel, mücadelesel değişiklere gidip yeni yollar bulmaktadır. Nehre karşı hınçla elindeki çubuğu fırlatan yeni kuşak mensubu çocuk kendi yazgısını belirleme ve ‘sorunun konumunu değiştirmeye’ adaydır. (AT/EKN)

------------------------------------------------------------------

[1]Fanon, F. (2001). Yeryüzünün Lanetlileri. İstanbul, Avesta Yayınları

[2] Cuche, D. (2013). Sosyal Bilimlerde Kültür Kavramı. İstanbul, Bağlam Yayıncılık

[3] Sudan Korkan Adamlar filmi online https://vimeo.com/57089731adresinden izlenebilinir.

[4]Galeano, E. (2006). Biz Hayır Diyoruz. İstanbul, Metis Yayınları

[5]Schmitt, C. (2002). Siyasi İlahiyat: Egemenlik Kuramı Üzerine Dört Bölüm. Ankara, Dost Yayınları

Biamag: http://bianet.org/biamag/diger/172089-yanki-yerine-ses-olmaya-niyetli-yeni-kusak
Sinemayakurdi: http://www.sinemayakurdi.com/film-gotar-makaleler/25-gotar-makaleler/1925-sudan-korkan-adamlar-filmi-baglaminda-kusak-izlenimleri-qyanki-yerine-ses-olmaya-niyetli-yeni-kusakq.html

Xwendinê bidomîne Gotina xwe bibêje

Kaydol: Kayıtlar ( Atom )

□•●xewnazad●•□

Sînemaya kurdî ji asta destpêkê derbas bû

"YANKI YERİNE SES OLMAYA NİYETLİ YENİ KUŞAK"

İzleyiciler

Recent Posts

Recent Posts

Facebook

Jêvegirtineke

Kötüye Kullanım Bildir

Derheqê min de

Featured post

Kes li kokê nafikire!

Dest neêşît!

Bu Blogda Ara

Ji qotîka min!

peyvên xwoş

Popüler Yayınlar

Sayfalar

Social Media Icons 2

Facebook

Recent Posts

Facebook

Social Media Icons 2

Social Media Icons 2

Tags

Subscribe