Def; amûra resen ya muzîka kurdî
Her kurdê ku jiyana xwe
li Kurdistanê derbas kiribe def ji bo wî cîhek girîng digre. Di dema germa
havînan de çend derwêş gund bi gund digeriyan û bi efsûniyek weşartî pêçîkên
xwe yê ji def jentinê bûye şaraza, li defê dixistin. Ku meriv wan kesên defjen
didît hîs dikir ku van kesan amûrek beriya dîrokê bi kar tînin. Dû re wan kesan
hêdî hêdî wenda bûn û niha kêm caran xwiya dibin.
Def çawa tê çêkirin? Qasnaxa
defê piranî ji daran tê çêkirin. Çermê bo lêdanê ji cermê heywanan tê çêkirin.
Di van dawiyan de yên bi plastîk ve jî tên çêkirin heye lê ev qasê yê çermê
heywanan guncav nînin. Çermên heywanan yê ji bo defê tê amadekirin pêşî tê
germkirin bo şidiyayî be. Bo şidandinê hin caran ava germ tê bikaranîn hin caran
jî nêzê agir tê danîn hetanî hat halê tê xwestin. Her çiqas defên bi çermê
heywanan tê çêkirin dijwar be jî bo qelîta deng derxistina wî hêja ye. Di hindirê
qasnaxê gilover de helqeyên metal hene, bi saya van helqeyên metal dema
defjenînê def alî jor û jêr de tê hecandin û rîtma tê xwestin tê bi dest dixin.
Her çiqas rehet bixuyê jî ji ber van teybetiyên wî jentina defê gelek zor tê
qebûlkirin. Di defên niha de piranî tenê alîkî qasnax bi çermê heywanan girtî
ye lê di çavkaniyên dîrokî de em rastê defên du aliyên wî bi çerm girtî jî tên.
Di heman demê de xebatên arkeolojîk te em rastê defên çargoşe jî tên ku niha
defên bi wî rengê nîne tên. Def piştî kurdan bi rêya erebên bakûrê Afrîqayê
derbasê Îspanyayê bû û ket nav muzîka Awrûpayê û wek tambour û basque hat
navkirin.
Defjenên jin yên beriya zayînê
Ku meriv şeklê defê
difikire bêjinga arvan tê ber çavê meriv. Bêjing jî wek defê gilover e û alîkî wî girtî ye. Meriv ku li
ser bêjing û defê difikire, rê derdikeve ser jinê. Li gor lêkolînvanên dîrokzan
her çiqas def niha amûrek ku zêde mêr bikartînin jî be di demên pêşîn de bêtir
jinan dijenand. Defa ku ji serdema antîk vir ve amûra rîtuelan e di heykel,
nîgar û çavkaniyên niviskî de bi jinê hatî zanîn. Di kolandinên bin erdê de
xwedavendên bi def hatine dîtin û ev jî nîşan dide ku def him tiştek pîroz e û
tiştek jinanî ye. Piştê ku mislimantî hate Kurdistanê defjeniya jinê nema.
Defjenî ket tekela mêran û ev rewş hetanî roja me berdewam e.
Pîroziya defê di baweriya Ehlî Heq de
Di dema zikran de bo
muzîkê def tê bikaranîn û ev wek pîroz tê qebûlkirin. Ji ber ku amûrek pîroz tê
dîtin; def di nav zikrvanan de tê gernadin her kes destê xwe lêdixe û bi rêzê
defê paçî dikin. Di baweriya Ehlî Heq de dema cemê de beşdarvan bi awayek daîre
rûdinên û bi hev ve ya bi rêya kemberek an jî bi rêya potek tên girêdan. Bi vî
awayê ji însana şiklek gilover derdikeve holê û hemû însanên zikir dikin bi hev
be tên girêdan. Vê giloveriyê şiklê defê tîne bîra meriv û teybetiya
gilovertiya şeklan di baweriya ehlî heq de dide nîşandayîn.
Di baweriya Ehlî Heq de
diayên “Muraqebat” bi muzîkê tê xwendin. Hin kesên di dema van diayan de dikevin
rihekî tirans û dikarin li ser komira vêdikeve de derbas bibin û ara vêketî li
canê xwe bidin. Hinek derwêş tiştên ecêptir dikin wek bi naqarata “la illaha
ill’allah, la illaha ill’allah” şûran di canê xwe de diçikînin, agir vedixwen,
li hewa difirîn û hwd. Hin kesên nexweş jî bi rêya defê tê tedavî kirin.
Serokolên yeresanan her dem kesên muzîkjen bûne û bawer dikin ku bi rêya muzîkê
xwe bigihînin sirên baweriyê. Kesên beşdarê cemê dibin bi rêya muzîkê xwe
digihînin sirê rastiyê. Ji hêla din ve yek jî peywira muzîkê bilindkirina
nirxên manevî ye. Di baweriya Yeresanî de rih bi rêya muzîkê neqlê Adem dibe.
Wek Ehlî Heq di ezdîtiyê
de jî cîhê defê girîng e. Di ayînên olî de kesên bi navê “Qewal” ku vana him
muzîkjen in û him jî wezîfedar in li defê dixin. Di van ayînan de kesên bi navê
“Koçek” jî wek alîkarê qewal beşdarê merasîma muzîk û reqsê dibin. Ku meriv li
qewlên di van merasîman de tê xwendin dinêre koka wan diçe hatîna serdema
navend û ev jî nîşanê me dide ku reqs û muzîka ezdiyan bingeha xwe ji çanda
paganîst distîne. Hetanî 50 salan def xêncî ayînan li derve nedihat jentin. Di
jiyana rojena de jentina defê wek heqaret dihat hesibandin. Di van salên dawî
de ev ji holê rabû lê dîsa jî muzîk û diayên nirxbilind di jiyana rojane de nay
gotin.
Def:Amûra mûzîkê ya netewa kurd
Tişta ku defê di nav
kurdan de derdixe pêş ew e ku; def amûrek netewa kurd e û li tu cîhek din li
gor teybetiya defa kurdan nîne. Koka defjeniyê di nav kurdan de diçe beriya
zerdeştiyê, bi hatina mislimantiyê wekê hemû amûrên muzîkê def jî hat
qedexekirin. Lê wek hin edet û baweriyên beriya mislimantiyê bi hin guhertinên
piçûk ket nav baweriya mislimantiyê. Wek hemû gelên din di nav kurdan de jî
şopên beriya baweriya mislimantiyê tê dîtin. Ji ber ku di baweriya kardan ya
beriya mislimantiyê de def xwedî bandorek mezin bû piştê qebûlkrina
mislimantiyê jî bandora defê berdewam e. Di piraniya tarîqatên kurdan de def di
zikr û ayînan de tê bi kar anîn û cîhek girîng digre lê ef defjenî tenê di cîhê
girtî de tê lêxistin. Derbarê resentiya defê de di nav kurdan de defjenê navdar
yê navnetewî Huseyin Zahawî van agahiya da me: “Her miletên li dinyayê
bi amûrên xwe yê teybet hene. Di muzîka kurdî de şêweya lêdanê xweser e û amûr
jî her wiha resen in. Tu wê amûrê li cem mileteke din nabînî. Mesela di nav
ereban de jî def heye lê defa wan li gor ya me gelek cihê ye. Yek ji alî
arşîtekt cihê ye, yek jî ji alî jenînê de cihêtî heye. Di nav kurdan de def bi
feqî û derwêşan de destpêkirî ye. Li nav her miletê de amûrên resen yê wan
heye, di nav kurdan de jî amûra herî balkêş û resen def e. Def li hemû perçê
Kurdistanê tên lêdan.”
Def; amûra resen ya muzîka kurdî
Reviewed by xewname
on
Ekim 08, 2016
Rating: 5
Reviewed by xewname
on
Ekim 08, 2016
Rating: 5
