Di van salên dawî de bi dehan derhênerê kurd derketin û bi dehan fîlmên li festîvalên navnetewî xelet girtine hat çêkirin. Piştî Yilmaz Güney bêdengiya sînemaya kurdî hêdî hêdî tê şikênandin û kesên cîhê wî tije bikin derdikevin. Bi avabûna Kurdistanê li başûr, ji bo sînemagerê kurd derfetên mezin derketin. Lê ku meriv bi tevayî sînemaya li başûr tê çikirin dinêre hêvîşikestinek bi meriv re çêdibe. Piraniya fîlmên tên kişandin ji normên navnetewî dûr in û ev jî dide xuyakirin ku hê di çaxa xwe ya destpêkê de ye. Li hember van kêmasiyan derhênerên serkeftî yê yê kurd di festîvalên navnetewî de gelek xelatên paye bilind bi dest dixin. Ji wan derhênera yek jî Jano Rojbeyanî ye. Em derbarê sînemaya kurd de bi derhêner Jano Rojbeyanî re axivîn.

Piyasa fîlmên kurdî tune

Wek ku tê zanîn sînema karek ku pere pir lê diçe ye û ji ber wî divê ji hêla aborî de derhêner werin piştgirîkirin. Ku em li sînemaya kurdî dinêrin, kêmasiya sereke nebûna piştgiriyê ye. Ev bi giranî nebûna dewletek kurdan anjî nebûna navendek sînemayê ya piştgirî bide sînemageran e. Li başûr çêbûna dewletek derfetên nû derxist pêşberî sînamagerên kurd lê Rojbeyanî dibê ku ev derfet baş nayê bikaranîn û piştgirîkî baş ji hêla berpirsiyaran ve nayê dayîn. Rojneyanî got ku li Başûr sînemaya kurdî lewaz e û derbarê sînemaya li Başûr tê çêkirin de waha axivî: “Gelê me û berpirsyarên millet heta ana jî girîngiya sînemayê fêm nekirine. Telefizyonên kurdî û holên sînemayê li Başûr fîlmên kurdî nîşan nadin. Her wusa, çend festîvalên fîlmên kurdî hene lê belê piraniya ew kesên bi karê festîvalan radibin nekarîne bi şêweyeka pispor sînemaya kurdi pêşve bibin. Nikarin pirekî durust bikin navbeyna fîlmsazên kurd û yên biyanî de. Her wusa, heta ana festîvaleke pispor li paytextê başûr nehatiye encamdayîn.” Rojbeyanî sedemek din ya lewazbûna fîlmên kurdî waha bi lêv dike: “Fîlm ji bo festîvalan tê çêkirin, ji ber wî jî nagihîje temaşevanan. Fîlm li festîvalan tê nîşandayîn û wisa dimîne.” Rojbeyanî derbarê sînemaya li bakur jî dibê ku, nû nû geşbûnek heye û ev jî bi rehetî tê dîtin. Bo Bakur wek kêmasî nebûna piyaseya sînemayê nîşan dike.

Rojbeyanî gazinan ji nebûna pisporan di Wezareta Rewşenbîrî ya Herêmê Kurdistanê de dike û dibê ku, ev jî dibe sedem ku em rezîlê dinyayê bibin. Rojbeyanî: “Hikûmet, bo sazkirina fîlman butçeyek amade dike û vê jî bi rêya Wezareta Rewşenbîrî tê belavkirin. Wezaret zêde guh nade sînemaya kurdî. Sedema wî jî nebûna rewşenîran din av wezaretê de û hebûna gendeliyê ye. Kesên ji wezaretê alîkarî distînin ne sînemager in an jî ji sînemayê fêm nakin.” Rojbeyanî dibê ku, bo van astengiyan derbas bikin divê yekîtiya sînamegerên kurd bê avakirin û waha dom kir: “Girînge fîlmsazên kurd li hemû parçeyên Kurdistanê û li dîasporayê kom bibin û sendîkayek pêk bînin, belê heta niha ev kar cîh negirtiye. Mixabin, hetanî derhêner û berhemhênerên kurd bi hev re runeniştîne. Ez hêvîdarim ev bê avakirin û cîhê xwe bigre.”

Divê em çîroka xwe ji hemû dinyayê re bibêjin

Fîlma Rojbeyanî ya bi navê Êk Momik Du Momik derbarê tundiya li ser jinê ye. Di fîlmê de ev tundî bi awayek rexneyî tê nîşandayîn. Rojbeyanî biryar girtî ye ku vê fîlmê cardin bikşîne bo zêdetir bê temaşekirin û belavkirin. Rojbeyanî derbarê vê projeya xwe de waha dibêje: “Armanca min ew e ku ‘Mala Hîvî’ li welatên din yê Asya û Afrîqayê bê nîşandayîn. Bo ji bo gelê me bibe reklamek. Bi taybetî di vî dema ku em pêşengî di şerê dijî terorîstan de dikin de ev girîng e. Dixwazim bi fîlmê bidim nîşandayîn ku kurd di heman demê de pêşengin di çareserkirina astengiyên xwe yê civakî de.  Wek ku tê zanîn ne tenê kurd, hemû dinya şanaziyê bi jinên kurd dike û ev fîlm jî bibe delîla vê şanaziyê.”

Rojbeyanî çûyîna xw eya Holywoodê jî wek firsendek dibîne û dibê ku gere kurd di vî qadê de jî werin nîşandayîn. Rojbeyanî derbarê Holywoodê de waha axivî: “Holywood karê tîcarî dike, karê hunerî zêde neyê çêkirin. Çîrokê me kurdan pir in û em tekoşînek mafdar didomînin. Divê ev bên kişandin û li holên sînemayê, di televîzyonan de bê nîşandayîn ku hemû dinya bibîne. Ez li hember vî di Holywoodê de çîrokêk kurdewarî dixim navendê û tiştek hunerî diafirînim.

Rojbeyanî derbarê xebatên xwe yê niha dimeşîne de jî van agahiyan da me: “Belê, ez niha li ser belgeselekî kar dikim, li ser jinosîda ezidiyan e. Kar niha li qonaxa destpêkê ye, ango li sponsoran digerim.  Fîlmek li ser Kerkuk bi nave ‘Mala Agir’ amade dikim. Herwusa, ez ji zûda hewl didim ku li Hewlêrê bo nîşandana fîlmên kurdî û cihanî bernameyan amade bikim.

Jano Rojbeyanî kî ye? Jano Rojbeyanî di sala 1961’an de li Başûrê Kurdistanê, li Zaxoyê tê dinê. Piştî şerê li başûr di sala 1974’an de hê 16 saliya xwe de wek penaberek siyasî diçe Amerîkayê. Li wê derê wêjeya îngîlîzî dixwîne. Di heman demê de ji bo demak kin bi şanoyê re jî eleqedar dibe. Di sala 1988’an de ji bo fîlm çêbike derbasê Holywoodê dibe. Atoleyeya montajê vedike û debara xwe bi vî rengê dike. Fîlma xwe ya yekem bi navê Dansa Pendulum di sala 1995’an de çêdike. Di 2001’an de fîlma Jiyan ku yekem fîlma li Başûrê Kurdistanê hatî çêkirin dikşîne. Fîlm li ser jiyana keçek di dema Enfalê de ye. Bi fîlma Jiyan gelek xelatên navnetewî distîne. Di 2003’an de fîlma Gorên Komî yê Saddam û di 2004’an de Enfala Kîmyasal Alî dikşîne. Ciyayên Chaplîn di sala 2013’an de û fîlma xwe ya dawî ya henekî Êk Momik Du Momik di sala 2014’an de çêdike û belav dike. Rojbeyanî Evini fîlmê ava dike û xebatên xwe li wir didmîne. Rojbeyanî niha li Kalîfornîa dijî.

Rojava Kürdistanında yönetimin Kürdlerin eline geçmesinden sonra bir birinden kopuk üç kanton ilan edildi, buda beraberinde tartışmaları getirdi. Bu kopukluğun bir sebebi de Arap Kemeriyle 2 milyon Kürdün yerinden edilmesinin sonucuydu. Rojavanın tarihi ve şimdiki durumunu kavrayabilmek için Arap Kemerini araştırmak gerekiyor. Abdulsamet Dawût’la bu proje üzerine konuştuk.

Arap Kemeri rejim tarafından daha önceden planlanmıştı ama pratikte 62 nüfus sayımıyla hayata geçirilmeye başlandı. 62’de yapılan sayım sadece Cizîr bölgesinde yapıldı. Sayımın sadece burada yapılması bir plan dahilinde yapıldığının açık belirtisiydi. Dawût, sayımın bir gün içinde yapıldığı ve vatandaşlıktan çıkartılacak kişilerin daha önceden belli olduğunu söyledi. Dawût: “Rüşvet verebilenler isimlerini sildirebiliyorlardı. Bu sayımla 150 bin Kürd vatandaşlıktan çıkartıldı. Bu kimliksizlere, siz yabancısınız buradan gidin denildi.”

Kürdler vatandaşlıktan çıkartıldıktan sınra, toprakları ellerinden alındı, devlette görevli olanların görevlerine son verildi ve orduda komutan olanlar uzaklaştırıldı. O kadar baskı yapıldı ki; hasta olanlar hastahanelere gidemediler, otellerde yatamadılar. Elbette Kürdlerin ‘yabancılaştırılmasının’ birçok sebebi vardı ama en başta bölgenin Kürdlerden boşaltılması geliyordu. Bu proje belli bir oranda başarıya ulaştı ve ve burada ki halk baskılardan dolayı göç etmek zorunda kaldı.

Dawût bir dipnot olarak Arap Kemerinden şöyle bahsetmekte: “1958’de Suriye ve Mısır birleştiğinde Arap şovenizmi daha da arttı. Yeni kurulan Suriye Kürdistanı Demokrat Partisi (PDKS) üyesi tutuklandı. Arap Kemerinden önce Kürdistan’da Habur çayı üzerinde 10 Arap köyü yaptırılmıştı. Bu Arap Kemeri çerçevesinde yapılmamıştı Bu Araplar Suveyde’den getirilmişlerdi.”

Suriye’de Baas egemenliğinden sonra Arap milliyetçiliği daha da arttı. Kürdistan’a İsrail gibi bakıldığını söyleyen Dawût: “O zaman Haseke savunma sorumlusu Muhetap Teleb Hilal vardı. Bu Kürdler üzerine bir kitap hazırlmıştı, kitapta Cizîr’in Kürdlerden temizlenmesi projesi vardı. Korktukları için bir an önce bu projelerini bitirmek istiyorlardı.” dedi. O yıllar düşünüldüğün de bu planın sebepleri çok açık bir şekilde görülmekte; Cizîr’in yanı başında Mele Mustafa öncülüğünde devrim başlamıştı ve Cizîr’de petrol yatakları vardı.

Dawût kitapta yazılan planın 12 maddeden oluştuğunu söyleyerek sözlerini şöyle sürdürdü: “Bunlar Cizîr topraklarına el konulması, Kürdlerin göçertilip yerlerine Arap aşiretlerin yerleştirilmesi, eğer Arap aşiretleri olmasa askeri alanlar oluşturlması gibi maddelerdi. Onları göçertmek için kimliklerinin alınmasından bahsediliyordu, aynı şekilde Araplar buraya yerleştirilirse baskıyla Kürdler göç etmek zorunda kalacak deniliyordu. Onun için rejim Araplara silah verdi. Kürdleri bir birine düşürmeye çalıştılar ve ilk iş olarak bunu belirlediler. Kürdlerin okumaması için Kürd bölgelerinde ki okullar kapatıldı. Aynı şekilde dini alimlerde baskı altına alındı.”

Arap Kemerinin başlamsından sonra 1961-71 yılları arasında iki milyon verimli toprak Kürdlerden alındı. Bu el konulan topraklar Suriye Kürdistan’ının en doğusu olan Dêrik’ten başlamakta 275 kilometre uzaklıkta olan Serêkaniyê’ye kadar uzanmaktadır. Hatın derinliği 10 ile 20 kilometre kadar genişlemekte. Bu hat üzerinde yer alan 335 Kürd köyü boşaltıldı. 150 bin kişi yersiz ve yurtsuz kaldı. Dawût projenin uygulanması hakkında şunları söylemekte: “Bu iki milyon topraktan bir milyonu Arap aşiretlere verildi, bir milyonu da rütbeli askerlere. Modern köyler kuruldu; bu köylerde 100 kişi kalmaktaydı ve her köyde karakol vardı. Bu köyler 3-5 kilometre aralıklarla sınırdan 5-7 kilometre uzaklıktaydı. Her eve 150 ile 300 dönüm arasında toprak verildi.” Dawût’un verdiği bilgilere göre 1974’e kadar 4 bin 600 Arap bu yeni köylere yerleştirildi. Arap Kemerinin birinci aşamsından sonra Kürdistan’da 40 yeni Arap köyü oluşturuldu; bunlardan 12 tane Dêrik’te, 12 tane Qamîşlo’da ve 16 tene de Serêkaniyê’de. Burada ki Araplar Rakka ve Halep’ten getirlidiler. Bu kadar boş yer olmasına rağmen Kürd köylerine yerleştirlmeleri siyasi ve belli bir proje kapsamında yapıldığının kanıtıydı.

Projenin sonucu olarak Kuzey ve Rojava parçalarının birbiri üzerinde ki etkisi azaldı ve bu bağlantı kesikliği yüzünden; kültürel ve düşünsel anlamda bir kopukluk meydana geldi. Kürdistan kuzey sınırında bitirilmeye çalışıldı ve coğrafya ve demografya olarak tahribata uğradı.

Cizîr bölgesinin Araplaştırılması sadece göçertilmekle yapılmadı. Bunlardan bir tanesi yer isimlerinin değiştirilmesiydi. Kürd yerleşim yerlerinin isimlerinin Araplaştırılması 1980’e kadar sürdü. Dawût: “3 aşamada isimler değiştirildi; ilkin doğrudan isimlerin çevirisi yapıldı, diğer aşamalarda Arap milliyetçiliğiyle özdeşleşmiş isimler verildi. Yer isismlerinin yanı sıra kişi isimleride değiştirdi. Kimse istediği ismi çocuklarına veremezdi.”

Arap Kemeri üç aşama üzerinde planlanmıştı. Birinci aşama 20 kilometre, ikinci aşama 40 kilometre ve üçüncü aşama 70 kilometreye kadar Kürdleri sınırdan uzaklaştırmak planlanıyordu. 74’te birinci aşama bitti. Ondan sonra savaş çıktığı için diğer aşamalara geçilemedi. Dawût: “Efrîn ve Kobanê’de köyler boşaltılmadı, şayet diğer aşamalar hayat bulsaydı oralarda boşaltılabilirdi. İlk önce Cizîr bölgesinin boşaltılmasının sebebi üç devletin birleştiği bir kavşakta olması ve oranın toprak ve petrol olarak çok zengin olması geliyor. Burada ki Kürdler derinlik olarak daha büyük bölgelere hakimdiler.”

Arap Kemerinin birinci aşaması 14 Haziran 74’te sonbuldu. Arap Kemerinden önce yapılan 10 köyle birlikte toplamda 50 Arap köyü Kürdistan’a yerleştirdi.

Günümüzde değişen dengelerle bağlantılı olarak Kürdistan toprağına sonradan yerleştirilen Arapların durumunun ne olacağı henüz belli değil. Öyle anlaşılıyor ki bu sorun daha uzun yıllar devam edecek.

Piştî ku li Rojavayê Kurdistanê rêveberî ket destê hêzên kurd û li herêmên kurdan kanton hatin avakirin hîndîkap herî mezin qutbûna herêmên kurdan derket ser rû. Ev qutbûn di encama kembera erebî ya li ser sê qonaxan ve hatibû plankirin û bi valakirina du milyon xaka kurdan çêbibû. Ji bo fêmkirina dîroka rojava û rewşa niha divê meriv li ser kembera erebî baş hûr bibe. Bi wî armancê me jî dosyayek li ser kembera erebî amade kir.

Ji Dêrikê heta Behra Spî Rojavayê Kurdistanê                                                                                   

Wek ku tê zanîn li Sûriyê kêmnetewa herî mezin kurd in. Li gor lêkolînvanên bêalîgir serjimara kurda li Sûriyê nêzikî 2 milyon e. Ev jî teqabûlê ji % 10 dike. Ji hêla din de hin çavkanî serjimara kurdan zêdetir hin çavkanî jî kêmtir nîşan didin. Çend sedemên bigumanbûna serjimarê heye; yek ew e ku Rêveberiya Sûriyê tu car bê ereban tu netewê din qebûl nekirî ye û li gor wî serjimarî çênekirî ye, ya din jî nêzikî 120.000 kes ji hemwelatiyê hat derxistin û vana bi tevayî kurd bûn. Ku em vana tevî bi hev re bifikirin serjimarek tekûz derbarê kurdan de dernakeve holê. Ziman li Rojavayê Başûrê Kurdistanê bi tevayî zaravaya kurmancî ye. Kurdên Rojava bi piranî sunne ne lê ezdî jî li tevahiyê herêmê belav bûne.

Kurd, ji sêgoşeya Iraq, Turkiye û Sûriyê dest pê dike û bi paraleliya sînorê Tirkiyê berdewam dike hetanî xwe digihîne Behra Spî. Kurahiya xaka kurdan li hin cîhan 20, li hin cîhan 50 û li hin cîhan jî xwe digihîne 70 kîlometreyê. Li herî li rojhelat navçeya Dêrikê heye ku navê wî ji hêla dewletê ve wek El Malîkiye hatî guherandin.  Dû re Tirbespiyê(Al Qahtaniya) û Qamîşo tê. Kurd ber bi başûr ve hatanî Hesekê belav dibin. Ku Hesekê navenda wîlayeta Hesekê ye nîvî wî ereb in û nîvê wî jî kurd in. Ber bi rojava ve navçeya Amûdê tê û dûre ber bi rojava de Serêkaniyê(Res al-ayn) heye û kurd li vir piranî ne. Ji Serêkaniyê pê ve serdestiya ereban dest pê dike hetanî bajarê Kobanê. Di vî navberê de bajarê Girê Spî (Tel Ebyad) heye Ji Kobanê ber bi rojava ve Serîn û Ezaz tê ku kurd li vir dîjîn hetanî Efrîn û Çiyayê Kurmênç. Bi berdewamiya Çiyayê Kurmênç re kurd xwe digihînin Behra Spî. Rejîma Sûriyê xwest ku yekparebûna xaka kurdan ji holê rake û projeya kembera erebî derxist holê. Em jî li ser kembera erebî bi siyasetmedar û nivîskarê Rojavayê Kurdistanê Abdulsamet Dawût re axivîn.

Kembera erebî bi serjimara 62’an dest pê kir

Proja kembera erebî ji hêla rejîmê ve ji zûde hatibû plankirin lê di warê pratîkê de bi serjimara 62’an dest pê dike. Di 5 Cotmeha sala 1962’an de serjimarek çêbû û ev serjimar tenê li herêma Cizîrê pêk hat. Ji ber ku tenê serjimar li herêma Cizîrê pêk hat diyar bû ku li çarçoveya planek ev hatî kirin. Dawût derbarê vî serjimarê û planên rejîma Suriyê de waha got: “Her kes dizanibû ku ev serjimar bo hin planan hatî kirin.  Ji xwe serjimar di rojek de hat kirin û kesên ji hemwelatiyê bê derxistin diyar bûn. Kesên ku bikariba bertîl bida wezîfedaran xwe ji vî karê xilas kirin. Bi serjimarê nêzikî 150 hezar kurd ji hemwelatiyê Suriyê hatin derxistin. Ji kesên hemwelatiyê hatin derxistin re gotin ku hûn beyanî ne, ji Tirkiyê hatine vir û divê vegerin Tirkiyê.”

Piştî ku van kurdan ji hemwelatiyê derxistin, erdên di destên wan de bû jî ji wan hat girtin, nedibû ku erdê Suriyê di destê ‘beyaniyan’ de ba. Kesên di dewletê de wezîfedarbûn ji kar hatin dûrxistin û kesên di artêşê de fermandar bûn jî karê wan ji destê wan hat stendin. Kar ewqas girin hat kirin ku kesên nexweşba nikaribû biçûya nexweşxanê û nikaribû di otêlan de raza. Ji ber ku van kesan nikaribûn zarokên ji wan re bibe qeyd bikin hejmara van ‘beyaniyan’ her diçû zêde dibû. Helbet bi dehan sedemê vê ‘beyanîkirinê’ hebû lê di serî de valakirina herêma kurdan dihat. Bi van biryarên xwe hetanî astekî ser ketin û xelqê wir tengav kirin ku bazdin herêmê din ê Sûriyê an jî welatên din.

Ku meriv dewletên xaka kurdan dagir kirine dide ber hev dibîne ku dewleta Sûriyê vê proja ‘pişaftina kurdan’, ‘valakirina xaka kurdan’, cîguhestina kurdan’ piştî dewletên din daye destpêkirin, ango bi awayek din meriv dikare bibêje ku dereng maye. Di salên 1935’an de Hikûmeta Iraqê, gelek êlên erebê başûrê Iraqê anî li Kerkûkê bi cîh kir. Erebkirina Kerkûkê jî ji wî demê de dest pê dike. Ku meriv li sedemên erebkirina Kerkûkê û Cizîrê dinihêre, tiştên nêzî hev derdikevin pêşberî meriv. Herdû herêm jî ji hêla neftê û candiniyê de dewlemend in û herdû herêm jî alî demografîk û coxrafîk ve dirêjiya Kurdistanê ye. Li bakur jî bi dehan gundên kurdan piştî serhildanan hatin kavilkirin, bi hezaran kurd ber bi rojavayê Tirkiyê ve hat koçkirin. Di ber re jî hin gundên tirkan di nav gundên kurdan de hatin danîn, pere û xak dan wan.

Dawût wek têbiniyek behsa beriya projeya kembera erebî dike û waha dibêje: “Di sala 1958’an de dema yekîtiya Misir û Sûriyê hat avakirin û Cemal Abdûlnasir bû serokê dewletê, şovenîzma ereb zêdetir bû. Di wan deman de yekem  partiya kurdan, Partiya Demokrasiya Kurdistana Sûriyê (PDKS) hatibû avakirin. Şovenîstên ereb bi tûndî li hember vê bûyerê derketin û bi dehan berpirsiyarên partiyê bi salan hatin girtin. Beriya kembera ereb li Kurdistanê 10 gundên ereban hatibû avakirin. Ev ne di çarçeveya kembera erebî de bû lê 10 gund li ser çemê Xabûrê hatibûn avakirin. Van ereban ji parêzgeha Suweyda hatibûn vir.”

Kembera erebî proja şovenîzma erebî bû

Piştî ku li Sûriyê partiya Baas hat ser desthilatiyê şovenîzma ereban zêdetir bû. Dawût dibêje ku wê demê li Kurdistanê wek Yahûdîstanê dinihêrîn û digotin em çawa bi Yahûdîstanê re têdikoşin divê em hemen awayê bi Kurdistanê re jî têbikoşin. Dawût waha berdewamî da axaftina xwe: “Wê demê serokê parastina Hesekê yê bi navê Muhetap Teleb Hilal hebû.  Ev Baasî bû û di 61’an de pirtûkek li ser kurdan amade kir. Di pirtûkê de planan safîkirina Cizîrê ji kurdan hebû. Helbet tirsa wan hebû û bi lezgînî dixwestin vê karê xwe yê qirêt pêk bînin.” Ku meriv wan salan dinihêre sedemên van planan bi zelalî xwiya dibin. Sedema yekem ewbû ku li ber serê Cizîrê şoreşa Mele Mistefa destpêkiribû û li Cizîrê neft hatibû kifşkirin.

Dawût dibê ku planên di pirtûkê de hatibûn rêzkirin 12 xalbûn û derbarê wan xalan de waha dibêje: “Xala yekem de dibêje ku em dest deynîn ser xaka Cizîrê li ser sînorê bakur bi dirêjahiya 275 kîlometre û di kurahiya 10 heta 20 kîlometre. Divê em kesên kurd ji vir bidin barkirin û êlên ereb bi cîh bikin, ger ku êlên ereb nebû baregehê leşkerî bixin cîhê wî. Divê em nasnameyê ji kurdan bikşînin ku nikaribin kar bikin, bibin beyanî û tiştên di destê wan de derkeve, neçar bibin ku bibin penaber. Ku ereb li wir bi cîh bibin ewê zordariyê li kurdan bikin û kurdji vir beteriqin. Ji bo wî jî hikûmet çek dan ereban. Divê em hemû deriyan li ber kurdan bigrin. Bêrehmet û bêşefqet, bi yasa an bê yasa em zordariyê li ser wan bimeşînin. Divê em kurdan bera hev bidin. Em emir dikin ji parastina xwe bi vî karê dest pê bikin. Divê em nehêlin bixwînin, ji ber ku xwandin wan bi wan dihesîne. Ji bo wî dibê dibistanê bajarê Kurdistanê were giritin. Em derdora dîndarên kurd teng bikin û wan tengav bikin. Em bibêjin ya wek me bibêjin yan jî derkevin herin”

Du milyon xaka kurdan ji wan hat stendin

Piştî ku proja kembera erebî hat destpêkirin di navbera salên 1961-71’an de du milyon xaka dewlemend ji destê kurdan derket û dewlet dest danî ser. Ev xaka dewlet dest danîbû ser ji Dêrikê ku herî rojhelata Kurdistana Sûriyê ye dest pê dikir hetanî rojavayê Serêkaniyê. Dirêjiya vê xetê bi paraleliya sînor ve 275 kîlometre bû û di navbera 10 û 20 kîlometre ber bi hûndir ve fireh dibû. 335 gundên kurdan ên ku diketin ber vê xetê ji kurdan hat stendin. 150 hezar gundiyên li vê der dijiyan bê cîh û war man. Dawût bi awayek henekî û mixabinî dibêje ku kurdên gundî destê wan di tengala wan de bi neçarî ji dûr ve li xaka xwe ya ku tirba kalikê wan li wir e dinêrîn û waha berdewam dike: “Ji vî du milyon erdê milyonek dolim dan elên ereba yê hatin vir û milyonek jî dan leşkerên payebilind. 40 gundê modern bi elektrîk, rê û bi av ava kirin, gundê kurdan li kêleka wan bê av û bê elektirîk bû. Di her gundê de sed mal hebû û cendirme jî didan cem wan, di ser de jî sîleh didan wan. 175 km dirêjiya van gundan heye. Van gundan ji hev di navbera 3 û 5 km dûr in ji sînor ber bi hundir ve jî 5 heta 7 km kûrahiya wan heye. Em ji wan re dibêjin Mustaltana. Mustaltana ji gundên beyaniya re dibêjin ku bi zorê di xaka yekî de hatibe avakirin. Meriv ku wek mînak bide; dema cihû diçin li Felistînê gund ava dikin. Ew ji vî navê aciz dibin. Dibêjin ku em dagirker nînin.”

Van gundên hatin avakirin di navbera 80 û 100 malî de bûn û di navbera 150 û 300 dolimî de erd dan van malan. Ji xwe di warê zanistî de jî hatî îspatkirin ku xaka herî dewlemend herêma Cizîrê ye û vê xakê di nav van êlên ereb de hat pervekirin. Di serî de ji van ereban re gotin ku em erd ji bo demek didin we lê dû re tapoya erd dan wan. Li gor agahiyên Dawût dide me hetanî sala 1974’an 4 hezar û 600 kes di van gundên nû yê li ser sînor ava bibûn de dijiyan. Di dawiya qonaxa yekem ya kembera erebî de li tevayî herêma cizîrê 40 gundên ereban hatin avakirin. Ji vana 12 heb li Dêrikê, 12 heb li Qamîşlo û 16 heb jî li Serêkaniyê hatin avakirin. Erebên li van gundan hatin bi cîh kirin ji deşta Reqqayê û ji Helebê anîn vir. Di 74’an de dema li Raqqayê bendav hat avakirin, kesên ku ji wir hatin tahliyekirin jî anîn herêma kurdan. Ku meriv erdnîgariya Sûriyê difikire, meriv dîbene ku van biryaran siyasî ne û di çarçoveya hin projeyan de hatine kirin, ji ber ku bi hezar doliman cîhê vala hebû lê ew li wir nehatin bi cîh kirin, anîn di gundên kurdan de bi cîh kirin.

Erdnîgarî û domografiya Kurdistanê hat xerakirin

Ku meriv li encama kembera erebî dinêre encamên pir girîng derdikeve hemberî meriv; di serî de ji ber van gundan bandora bakur li rojava, bandora rojava li bakur hat birîn û ji ber vê sedemê di warê çandî, hestî de qutbûnek di navbera herdû perçê Kurdistanê de derket holê. Bi awayek dirêjiya Kurdistanê li ser sînor hat qutkirin ku ji xwe armanca wan ya yekem ev bû. Xaka Kurdistanê ji hêla demografiyê û ji hêla erdnîgariyê hat guherandin.

Di wan salan de her rê li ber kurdan tê girtin. Dawût waha behsa dijwariya wan rojan dike: “Erdê çandiniyê nedibû ku li ser kurda hebe, heman demê de xanî jî li ser wan çênedibû. Ku zarokek ji kurdan re çêbe heta çend salan nedihat tomarkirin. Heta sê rêveberiyê dewletê bibêjin erê qeydkirina zarokan dom dikir. Van rêveberiya yek ya siyasî, yek ya navendî yek jî ya leşkerî bû, hetanî vana negotana erê kes nedihat tomarkirin. Ku erebek be di heman rojê de tomar dibû.”

Helbet erebkirina herêma Cizîrê ne bi tenê cîguhestina kurda bû, bi her awayê erebkirin hatibû destpêkirin. Ji vana yek jî guherandina navê kurdî yê cîhan bû. Erepkirina navên kurdî di navbera salên 1960-80 berdewam dike.  Dawût derbarê guherindina navan de van agahiyan da me: “Bi sê qonaxa navan kirin erebî. Bajarek heye li hember Nisêbînê jê re dibêjin Tirbespiyê. Berê mala Haco têde bû. Navê wî guherandin kirin Quburul Bix. Yanî tirbe qubur e û spî jî bîx e. Wek ku ji kurmancî vergerandin ser erebî. Ev qonaxa yekemîn bû. Wilo nehîştin û cardin guherandin. Gotin belkî hinek lêkolînê bikin û bi rastiyê bihesin. Di qonaxa duyem de şovenîzma ereban xistin nav navan. Navê Tirbespiyê kirin El Qahtaniye. Qahtaniye mezinek ereba ye. Quburul Bix jî qedexe kirin. Piştî 70’yî navan cardin guherandin kirin El Sawra, El Oruba, Felistîn, El Quts.” Bi guherandina navên cîhan, navên kesan jî hat guherandin. Kurdên li Suriyê wek yê Tirkiyayê nikaribûn bi xwasteka dilê xwe navan li zarokên xwe bikin. Dawût dibê ku, ‘mesela te dixwest navê kurê xwe bikira Azad lê destûr nedidan. Navek erebî bê destûra te li zarokên te dikirin.’

Qonaxa yekem di 14 Hezîrana 1974’an de bi dawî bû

Ev proje kembera erebî li ser sê qonaxa bû. Ya yekem ji sînor hetanî 20 kîlometre, ya dudiya bigihînin 40 kîlometre û herî dawî jî bigihijînin 70 kîlometre û nema kurd li herêma Cizîrê bimînin. Di 1974’an de qonaxa yekem hat qedandin lê piştî 74’an de li başûrê Suriyê şer derket, ew û Lûbnan bi hev ketin. Rewşa Sûriyê xerep bû, firsend nedît ku derbasê qonaxa duyem bibe. Li ser pirsa me ya ku li herêmê din yê kurdan proja kembera erebî pêk hat na, Dawût waha got: “Li Kobanê û Efrînê gund negatin valakirin. Erebîkirin li wir hebû lê gund nehat valakirin. Ku rewşa Suriyê xerap neba û merhelê din berdewam bikira dibû ku li van deran jî gund bihatana valakirin. Ama sedema yekembûna herêma Cizîrê cîhgirtina sêgoşa sê dewletan de tê û erdê wir pir dewlemend e û petrol li wir heye, bê wî jî kurhiya kurdnişînan herî zêde li vir in.”

Qonaxa yekem ya kembera erebî di 14 Hezîrana 1974’an de bi dawî dibe. 74’an de bi 10 gundên beriya kembera erebî hatibû avkirin re hejmara gundên ereban yê li ser sînor gihîştibû 50 heb gundan. Dawût dibêje ku, ‘her sal di 14’ê Hezîranê de li ser kembera erebî panel û çalakî tên li darxistin. Ev roj bûye wek roja tekoşîna li dijî kembera erebî.’

Li ser pirsa pêşniyarên wî yê bo çareseriyê çine Dawût waha dibêje: “Wan ereban hê di wan gundan de ne û mixabin hê jî berhemên wî dixwen. Kurdên ku ji van gundan hatin derxistin bi tevayî cotkarbûn û neçar man koçê Helep û Şamê bikin. Kurdistan ji kurdan hat valakirin. Maf maf e, bi demê re kevn nabe. Ev siyaset bû. Wan ereban bê war û cîh nebû ku anîn kirin vir, ji bo wî dibê li cîhê xwe werin vegeranbdin. Bi xweşî bi biratî û bi başî. Rêyek din nîne, ew xak xaka Kurdistanê ye û dibê li kurdan were vegerandin.

Valahî na xwedî tune

Ku meriv li rewşa niha ya Rojavayê Kurdistanê difikire di nav herêmên kurdan de valahî an jî herêmên ereban derdikevin hemberê meriv. Ji Serêkaniyê hetanî Kobanê herêmê kurdan qutbûnek dijî û her wiha ji Kobanê heta Efrînê û ji Efrînê hetanî Behra Spî. Dawût van qutbûnên di nav herêmên kurdan de bi guherandina demografiya Kurdistanê ve girê dide û vî mînakê dide: “Kurdistan hat guhertin. Kurdan ji cîhan wan derxistin û xwe xistin wir. Heta 1950’an Tirbe Spî(Tel Abyad) gundên Îbrahîm Paşayê Milî bû. Bi tevayî kurd bûn, dû re erep hatin ketin van deran. Li Tirbe Spiyê tenê erebek tunebû heta salan 70’yî. Tirbe Spiyê kirin nîve nîv. Bi vê awayê demografiyê xira kirin.”  

Wek ku tê zanîn di van dawiya de mijarek herî balkêş jî ji bo kurdan xwe gîhandina Behra Spî ye. Bi dehan lêkolînan de tê gotin ku kurd xwe bigihînin Behra Spî dahatûya wan bê guherandin. Li ser pirsa me ya girêdana kurdan bi behra Spî re heye an na Dawût waha dibêje: “Behra Spî bi Lazqiyê ve ye. Li Lazqiyê 8 km heta 10 km dirêjahiya gundên kurdan heye li ber peravê Behra Spî. Bi tevayî 80 gundên kurdan li Çiyayê Kurmênç heye û bi saya van gundan kurd xwe digihînin Behra Spî.”

Yazının Türkçesi için tıklayın

Sabahın erken saatlerinde kalmak için ne tür bir gerekçeniz olmalı? Mesela işe gitmek zorunda olmak olabilir mi ya da derse yetişmeye çalışan bir öğrenci olmak olabilir mi? Bit Pazarına gitmek sabah kalkmak için yeterli bir gerekçe olabilir mi? Bu sabah benim gerekçem oldu. Sabahın erken saatlerinde, henüz İstanbul sokakları hengame içine girmemişken kalkıp Dolapdere’de ki Bit Pazarının yolunu tuttum. Bit Pazarına gitmeden önce Tarlabaşı’nda yaşayan ve Bit Pazarının daimi müdavimlerinden olan bir arkadaşımla anlaştım, birlikte gidecektik. Tarlabaşı durağında indikten sonra mahallenin kentsel dönüşüm kapsamına alınmış kısmından içeriye giriyorum. Koskoca bir alanın etrafı kentsel dönüşüm adı altında yüksek bariyerlerle çevrilmiş durumda ve her yer taş moloz yığını. Burada ki birçok Kürd ve Roman aile düşük bir ücret ödenilerek evlerinden çıkartılıyor ve şehrin uzak yerlerine sürülüyorlar. Buda bize gösteriliyor ki bu toprakların kaderinde değişen bir şey yok; yıllar önce aynı binalarda oturan Rum ve Ermeniler aynı şekilde evlerine, işlerine el konularak sürgün edildiler. Bu evlerde ikinci sürgünü yaşayan Suriyeli Kürd aileler de var. Bu evlerin inşaat alnının içine alınmasıyla birçoğu boş kaldı ve kira fiyatlarının ateşten pahalı olduğu İstanbul’da bu evsiz Suriyeli ailelere birer barınak oldu. Bazı pencerelerin önünde yıkanılıp asılmış elbiseler var. Kısa bir süre sonra o evlerde yılıkdığında bu aileler kendilerine yeni bir yer bulmak zorunda kalacaklar. Belki Suriye’de ki savaş biter ve evlerine dönerler!

İşin sırrı erken gitmekte

Arkadaşımla sözleştiğimiz yerde, Dolapdere Camii’nin önünde buluşuyoruz. Her pazar günü Bit Pazarının yanında Tarlabaşı’nın alt tarafında semt pazarında kurulmakta onun için mahalle oldukça kalabalık ve cıvıl cıvıl görünmekte. Üst geçidi geçtikten sonra ara sokaklarda kurulan pazarın içine giriyoruz. Baştan söylemek gerekir ki buradaki malların çoğu ikinci el ama bu ikinci el eşyalar çalıntı. Çalıntı demekle oradaki satıcıları zan altında bırakmak istemiyorum ama fiyatı artırmak için bunu kendileri de belirtiyorlar. Onun için birçok değerli eşya çok ucuza alınabilir. Pazarda daha çok Kürdler ve Romanlar eşya satmakta; bunlar elbise, ayakkabı, ev eşyaları, çanta, kitap gibi eşyalar satmakta. Pazarda teknoloji ürünleri, saat, şarj, pil gibi eşyalarında daha çok siyahiler satmakta. Siyahiler yabancı ülkede olmalarından mı bilinmez diğerleri gibi müşteri çekme dertleri yok, sakince köşelerinde bekliyorlar. Diğerleri gibi müşteri eşyayı almaktan vazgeçtiğinde fiyatı düşürme müşterinin peşine düşmüyorlar. Siyahi satıcıların yanında büyük bir siyahi alıcı kitlesi de var. Pazarda her şeyi bulabilir insan; Siyah beyaz olan eski fotoğraflardan tut eski antika eşyalara kadar, duş başlığından tut araba direksiyonuna kadar her şey var. Pazarda önemli olan şey erken gitmek, iyi sayılacak eşyalar akşamdan gelenler tarafından alınıyor, geriye kalansa daha az işe yarayanlar. Tezgahlardan yada yere serilmiş eşyaların önünden geçerken dikkatlice bakılmalı, bir çok ayrıntı ilk başta fark edilmiyor. Arkadaşım pazarın başına gittiğimizde geri dönerek tekrar bütün tezgahlara bakmamızı, böylece daha iyi şeyler bulabileceğimizi söyledi. İkinci turda insan fark etmediği bir çok eşya gözüne ilişiyor. Çöpten topladıkları eşyaları getirip satan çöp toplayıcıları da tezgahlarını açmakta ve bunlarda ağırlıklı olarak kitap bulunmakta.

Kimilerine kazanç kapısı

Bu pazara çok gidenlerin oraya verdiği değişik bir isim var, kendi aralarında BÜTO diyorlar. Pazarda en ilginç olan şey birçok değişik kitabın olması. Çok ucuza alınabilinecek her dilden kitap var. Bu son gidişimde Lal Laleş’in Berbejna Rê kitabını oradan 50 kuruşa aldım. Bunun gibi birçok değerli kitap çok ucuza bulunulabilir. Tabi bu ucuzluğu işe çeviren kişilerde var. Sokakta korsan kitap işi yapan bir arkadaşım her bit pazarlarının daimi müşterisi, buradan ucuza aldığı kitapları pahalıya satarak geçimini sağlamakta. Söylediğine göre Bit Pazarından alınan kitaplar korsan kitaplara göre daha ucuz olmakta ve kar oranı daha yüksek olmakta. Bu şekilde kitap alan birçok sahafçı da var. Kitapların yanında bu yöntemi kullanıp iyi kar sağlayan elbise dükkanlarında var. Taksim’de bulunan birçok ikinci el elbise satıcısı mallarını buradan almakta.

Yaver giden şans!

Di van salên dawî de her çiqas di mûzîka kurdî de berhemdayînek zêde derketibe holê jî di her diçe qalîtê kêm dibe. Mûzîka tê çêkirin piranî bêbingeh û popîlîst e.  Kesên mûzîka kurdî dikin ji çanda dengbêjî ya kurdî bêhay in. Li hember van kêmasiyan sazî û akademiyên mûzîkê jî nîne ku xebatên bi rêk û pêk bike. Her çiqas rewş ewha xirap xwiya bibejî komên wek Siya Şevê dilê guhdarvanên rehet dike.

Siya Şevê piştê derxistina albûmên Zeng, Pûç û Bêyom anha amadehiya albûmek nû dike. Li kêleka albûma nû hersê albûmen ku hatibûn belavkirin ji cardin werin belavkirin. Ji ber ku endamê komê li derên cihê cihê ne û di hin karan de dixebitin pirî cara hatina wan ya cem hev dijwar e. Li hember van astengiyan bê alîkariya piyasa mûzîkê xebatên xwe dimeşînin. Li ser mûzîk û xebatên Siya Şevê me bi solîstê komê Gökçe Selim re hevpeyvînek kir.

Endamê koma we li cihên cihê cihê ne û bê mûzîkê karê din jî dikin. Dema amadekirina albûman de hûn di pêwajoyek çawa de derbas dibin?

Astengî pirin. Ku em albûmek derdixin salek me digre, mehek qeyda gîtarê digrin, mehek din bas gîtar... Hêla aborî de jî astengî pirin. Em zêde nikarin werin cem hev, heval dişxulin. ku yek vala dibe yê din dişxule, ku ew vala dibe ez dişxulim. Anha ez heme, Cahît heye, Umut, Mahmut û carna Serhat bi me re dibe.

Hûn mûzîka kurdî di çi rewşê de dibînin û hûn mûzîka xwe li ku derê didin rûniştandin?

Rewşekî ne başdeye. Qadên akademîk tune yan jî pir kême. Repertuarek hatî komkirin tune.  Dilşad Seîd dixwast li başûr akademiyek, qonservatûarek veke, projeyek wî hebû anha nizanim di çi hawîdeye. rewşa muzîka kurdî anha ku em televîzyonên kurdî vedikin dibînin çi rewşê de ye. Koka muzîka kurdî  pir dewlemend e, hêla dengbêjî, hêla wêjeya devkî de pir zexm û bi quwet e. muzîka kurdî mîna darek koka wî pir mezin e, pir qalind e lê li şaxê vî darê de pel tune, yan jî pir zirave. Îro ew pelên zirav emin! yanê aniha muzîka ku tê çêkirine!

Ku meriv li dema dawî ya mûzîka kurdî dinêrin dibînin ku ji kîsê xwe dixwe û zêde afirînerî tune. Mûzîka kurdî ji vî tengasiyê çawa xilas bibe?

Di xwezaya hûnerê de pêşengtî heye. Gerek hûner li pêş gel be lê ême hûner di paş gel de tê. Wekê poçik li dû gel dikevin. Gere hûner ji siyasetê jî û ji her tiştê jî pêşdetir be. li her derê bi vî şiklê bûye lê anha di civaka me de pir li paş e. Li pey tiştê hêsan ketine. Carna dibên heme bila tiştek bibe em li ser wî sitranek çêbikin; ‘çiya, zinar, şoreş’ nizanim çi çi…  lê tu li bingehê dinêrî tu tiştekî jî tune. Hunera kurdî bi di her derê de cih bigre lê dibê ramana wî bi her awayê serbixwe be û xurt bingehek wî gerek hebe , ev di xweza wî de heye. Hewce nake tu di nava tişteke de bî, dibe ku tu li kêleka wî bi jî dibe…  Xebatên çendî û hûnerî bi her awayê dikarin pêşengtî bikin. Dikare ji vana re rê veke, pêşenktî bike, wan dehf bide. her kes kişiya ye qalikê xwe. Minakek mesela  di mîtolajiya yunan de, Mûzîk ji mûzê tê. Armanca mûzê ewe ku tiştê îro ji sibê re beşêre. Tu ji do bi awayek xurt hatî hetanî îro lê îro qiyamet diqete tu radibî tiştê wisa hêsan û beredayî, bê kurahî dibêjî. Tu nikarî bi vî bê kurahiyê tiştan biguhesî sibê. Ev kar bi navendek çandê nabe divê saziyên mezin bê avakirin. Van tiştên ku ji do hatiye  tu nikarî derbasê sibê bikî li hemberê te çol heye. Divê çandek bê avakirin. Wêjeya devkî hetanî îro hatiye, tu dêlma ku dakevî koka vana lêkolîna bikî, lê  hetanî ji destê te tê tu xerc dikî. Bo van tiştan em bikaribin veguhezin sibê dibê awayek baş bê arşîvkirin û  atmosferek hûnerî were peydakirin  ku  hûnerjî derkeve holê.

Ku em ji Koma Wetan bigrin hetanî niha hûn dikarin ji bo rocka kurdî çawa dibînin?

Kerem Gerdenzerî, Koma Wetan destpêkek xurt e. Dû re tiştên bê bingeh, tiştê arabesk, tiştê popîler derkete. Belkî anha bi gotinên xwe, bi mûzîka xwe xweş dixwiyê li hûnera kurdî de cih nagrin. Vana tiştê hêsanin, bingeha wî tune. Tiştê bingeha wî tunebe sibê ya wî jî nabe. Tiştê îro dibe tiştê bi bingeh nîne. Anha çend mûzîsyenê baş heye,  lê vî karê bi çend kesan nabe, dibê bi sazî û akademî be. Anha em herin Kadikoy yan jî Taxsîmê dikarin dused tane komên rock bibînin. Di mûzîka kurdî de em nikarin sê tane kom bijmêrin û bînin cem hev. Sahne nikarin bibînin.

Ku meriv li sitranên we dinêre li cem hostetiya mûzîkê temek wêjeyî jî distîne, hûn têkiliya di navbera wêje û mûzîkê de çawa dibînin?

Ez dikarim bibêjim wêje, mûzîk û hûner bingeha jiyanê ye. Bê wêje, bê hûner, bê nêrîn mûzîk çênabe. Divê bingehek hebe. Divê wêje û mûzîk bi hev re bin, meriv wan ji hev cihê nikare bibîne. Em gotinan bi hev re dinivisînin, tenê yek nanivisîne. Nivisandina gotina kareke qolektîf e. Tiştê em di jiyana xwe de dibînin, tiştê em di nav de ne dinivisînin.

Ku meriv bi piyasa mûzîkê re nexebite, xebatên xwe li mala xwe çêbike çiqas dikere xwe bi cih bike di nav behra mûzîkê de? û çima hûn xebatên xwe bi tena serê xwe dikin?

Di serî de em çûn sitûdyokî şixulîn. Me xwest em rock mûzîk çêkin, elektro gîtar, bas gîtar... Wî demê aranjorê me got ezê ‘bilûr bi kar bînim, li vir dawilê lêxim’. Me got em rock çêdikin bi gotinê we nabe û nebû jî. Hûner gerek ji hindirê mirov were. Ya me bi xwe derxista yan jî me bigota temam nabe em dev jê berdin. Me qeyda li mala xwe çêkir. Tu dikarî çentê xwe, telefona xwe emanetê yekî bikî hûnera xwe tu nikarî bidî yekî. Ewê bigre bi hestê xwe, bi nêrînê xwe bela wela bike. Belkî balkêştiya mûzîka me, gotinên me ji vir tê. Sitrana me ya Sitê heye donzdeh qite bû. Mi ji arnjor re got ezê viya bêjim got ezê sitranê kinkim qebul nakim. Lê bi xwe tiştek nizanî bu Ev sitran eve yanê.   Minakek bêjim Rojkî xizmetkarê Balzac diçe deriyê wî vedike, dinêre Balzac digrî. Divê ezbenî xêre tu çima digrî. Dibê lehengê romana min mir. Divê romanê hûn dinivisînin lehengê xwe nekujin. Dibê ku lehengê min nemire ev roman nabe roman. Em diçin sitûdyoyê arnajor dibê gere leheng nemire, na babo viya gere bimre. Me viya qebûl nekir û me viya kuşt di mûzîka xwe de. 

Ku meriv li ser navê we û albûmê difikire hizrek bedbînî xwiya dibe. Hûn dixwazin Bêyomiya Zeng'ê û Pûç'bûnê ji holê rakin?

Di wî warê de Albert Camus dibêje ger dinya xweş û ronîbûya hûner peyda nadibû. Bedbînî di rastiya me de heye. Di hêla hûnerî de, di hêla ziman de qedexikirin heye, li çar perçe şer heye. Di vî halî de em nikarin bibêjin her tişt xweş e. Ez anha li Stenbolê dijîm lê bi her awayê bandorê li me dike. Em nikarin xwe bixapînin anjî yê me gohdar dike bixapînin. Bedbînî di jiyana me de heye. Divê em viya bidin nîşandayîn belkî ji holê rabe. Ku tiştek ney dîtin tu nikarî wî xilas bikî. Çi hebe em wî dibêjin. Dibe ku nêrîna me, şîrovê me ne xurtbe lê em çi dibînin wî dibên.

Wek pirsa qlasîk di pêşerojê de çi xebatan bikin?

Anha em albûmek nû çêdikin, albûma çaremîn. Em wiya jî li mal çêdikin. Em wan hersê albûmê berê jî di sitûdûyekî baş mîksa wî, mastira wî çêdikin. Emê  hersî albûm û albûma nû giştî bi hev re derxin.