□•●xewnazad●•□

EV HELBEST

Ji klavyeya xewname

Xwendin

0 Şirove hatî kirin

Xwendinê bidomîne Gotina xwe bibêje

BERIYA SERÎHILDANA NETEWÎ YA 1925'AN AMADEHIYÊ KOMÎTEYA AZADIYÊ

Ji klavyeya xewname

Xwendin

0 Şirove hatî kirin

Ger meriv bûyerek dîrokî bikole, dixwaze lêkolînvan be anjî kesek ji rêzê be jî, pir hindik di bin bandora rewşa siyasî ya roja xwe, cihê di civakê de digre û di bin kesayeta xwe de dimîne. Ji bo van bandorên neyînî dide lêkolînê herî mînîmîze bê kirin, divê xwe ji nirxê civaka xwe xilas bike. Her çendî di bûyerek dîrokî de li ser "rastiyek" li hev kirin ne pêkanbe jî, bûyer li gorê metodolojiya dîrokê bê nirxandin û xwe gihandina rastiyê armanc be, bûyer baştir bê fêmkirin. Em nikarin gorê "zanîna xweza" yê nêzê dîrokê bibin, ji ber ku bûyerek dîrokî tu car dûbare nabe, bi heman awayê naqewime. bûyera dîrokî di hindirê xwe de xwemal e. Ji xwe metodolojî ya dîrokê nêrîna pozîtîvîst ku bi awayeke domdar dinêre red dike û divê hewceye ku meriv li bûyerek dîrokî di rêbaza wî a xweser de binirxîne, dipejirîne. Meriv ji viya re dika re bêje "nîrîna dîrokî."

Di bûyerek dîrokî de, "navkirin " pir hindik derbarê bûyerê de agahî dide meriv.Mînak ku yek behsa "şerê birakûjî" yê bike ku derbarê bûyerê de agahî yê wî tunebe jî pir hindik fêm bike ku şerek di nav biraya de bûye, anjî ku yek bibêje "şoreşa îslamî ya îranê" meriv fam dike ku şoreşek îslamî ye, kesên îslamî li îranê bûne serdest. Li serîhildana 1925'an jî dikare bi vî çavê bê nêrîn. Li serîhildanê navkirina "Serîhildana Şêx Seîd" pir tiştan berewajî dike, pir tiştan vedişêre û pir tiştan radixe ber çav. Ji ber ku ev nav ji alî serdestan anjî serkeftiyan hatî dayîn. Ji xwe pirî bûyerên dîrokî de, navkirina bûyerê dibe para serdestan. Ev di teybetiya kurdan de du qat zêdetir e. Ji ber ku tu sazîkî dewletî ku dîroka xwe bide fêrkirin tune û pirî kurd di dezgeyê dewleta tirk de dîrokê hîn dibin.

Mehmet Bayrak di pirtûka xwe ya bi navê Pirsgirêka kurd û çareseriya demokratîk de dibê ku: " Bi rastî win qet fikirîn? Çima nêrîna fermî, ji serîhildana Koçgirî re nebê je serîhildana Alîşêr anjî tevgera Dêrsimê re nabêje tevgera Seyît Riza, ji serîhildana netewî a 1925 'an re dibê serîhildana Şêx Seîd?" Meriv bi hûrgulî bifikire bi rehetî armanca serdestan fêm dike. Ji xwe dema serîhildan didomiya, di 30'ê Nisan'a 1925'an de Seroktiya Sererkanê Giştî ji desteya wezaretê ra hişyariyek şand û xwast ku serîhildan di çapameniya hindir û derve de wek tevgerek oldar, korbawer û paşverû bê nîşandayîn, ji ber ku wek serîhildanek netewî bê nîşandayîn ji berjewendiyên dewletê re çep e. Li ser vî hişyariyê desteya wezaretê di civîna xwe 3'ê Gulana 1925'an de, li gor daxwaza Seroktiya Sererkanê giştî biryar girt û wezareta derve erkdar kir. Armanca van biryar girtina ew bû ku bo serîhildanê pêşî li alîkariya dewletên ewrûpayê bigrin. Lê di heman demê de di hindir de jî bo pêşiya oldarên tirk bigrin tevgerê wek serîhildanek netewî dan xûyakirin. bi kurtasî ku meriv bixwaze serîhildana 1925'an fam bike divê pêşî ji "navê serîhildanê" dest pê bike!

Vekê ku tê zanîn tu serîhildanek bê amadehî nayê kirin. Serîhildana 1925'an jî bi vî awayê ye. Beriya ku serîhildan dest pê bike xebatên cûrbicûr hat kirin. Van xebatan Komîteya Azadiya Kurdistanê ango bi navê xwe yê tê zanîn Azadî kir. Çawa ku rêxistina Xoybûnê (xwebûn) nebûya serîhildana Agirî yê nedibû bi heman awayê ku rêxistina Azadiyê nebûya serîhildana 1925'an nedibû. Ger bibûya jî meriv dikar bibêje bi heman awayê nedibû. Ji bo ku serîhildana 1925'an baş bê famkirin dibê xebatên beriya serîhildanê bê zanîn.

Martin Van Bruinessen derbarê Azadiyê de:"Li tirkiyê rêxistina azadî di 1923'an de hat demizirandin. vî rêxistinê li gor rêxistinên din cûda bû. pirî endemê rêxistinê leşkerên pisporbûn. Navenda wî wek rêxistinê din ne li Stenbolê li Erziromê bû." dibê.

Robert Olson pirtûka xwe ya bi navê, Çevkaniyên netewperweriya kurd û serîhildana Şêx Seîd de dibê:"Azadî ne li bajarek beyanî ne Stenbolê di 1921'an de li Erziromê dest bi xebatê xwe kir." Olson di heman pirtûka xwe de rêxistina Azadî yê yekem rêxistina kurd a netewperest dibîne.

Garo Sasuni bo demizarindina Azadiyê wiha dibê:" Ku kurd fam kirin xetereya tirk berê xwe daye wan di teşrîna 1920'an de di bin serokatiya Xelîlê Cibrî, mebûsê Bilîsê Yusuf Ziza, Kemal Fevzî û Şêx Seîd de rêxistinek demizirandin. Ev rêxistin di navbera netewe kurd de kok berda û di nav çend mehan de hemû kurdistanê bi şaxê xwe pêça." Wekê ku di vî nivîsa Sasonî jî tê famkirin rêxistina Azadî kesin ne diyarbe jî bi texmînî di navbera 1920-1921'an de hatî demizirandin. Lê rêxistin piştî salên 1923 ango piştê demizirandina komara tirkiyê xebatên xwe yê cidî dest pê kir.

Xebatên Azadiyê bi dizî bû. Li piranî bajarê bakûrê kurdistanê şaxê xwe vekiribû û bi navgîniya van şaxan dixebitî. Endemê şaxa Diyarbekirê Zinar Silopi di pirtûka xwe ya bi navê Doza Kurdistan'e de diyar dike ku navenda Azadiyê li Erziromê bûye. Rêxistin bi telgirafên şîfreyî pêwendî şaxan re datanî. Her çiqas rêxistin bi dizî bû jî, dûre derket holê ku hay dewleta tirk ji xebat û tevgerên Azadiyê hebûye

Di vî pêvajoyê de xala herî girîng serîhildana Beytûlşebabê ye ku di şeva 3-4'ê êlûna 1924'an de bûye. serîhildana Beytûlşebabê derbarê Azadiyê de agahiyên girîng dide me. Di serî de diyar dibe ku Azadi serîhildanek pilan kiriye her çiqas bê gotun ku şaş famkirina telgirafê serhildan dest pê kiri ye jî ev nay vî wateyê ku serihildan nehatî plankirin. Ya duyemîn wekê ku Bruinessen jî dibêje rêxistin di nav leşkeran de bi rixistinî bibû ji ber ku serîhildana Beytûlşebabê bi tevahiya peyayê alaya 18. ku girêdayê liqa 18. parartêşa 7. bû bi tevê çekên xwe yê giran û sivik serî rakirin, lê piştê ku serîhildan têkçû derbasê Iraqê bûn ku di bin mêtîngeriya îngîlistanê de bû.

Piştê vî raperînê dewlwta tirk a kemalîst fêm kir ku tevgerek bi rêxistin li hember wî ye. Ji ber wî xebatê xwe cidîtir kir. Bi hezaran leşker kişande navbera "sînorê" Iraq û tirkiyê him bi vî peyamek da îngîlistanê - ku di wî navberê de doza Musilê berdewam dikir- him jî zordestiya xwe li ser gelê kurd ê botanê zêdetir kir. Ev jî bû sedem ku gelê Botanê di serîhildana 1925'an de nikaribin piştgirî bidin serîhildêrên kurd. Bê vî ya jî bi lez dest bi girtina qadroyê Azadiyê kirin di encama van tevgerê wan de Yusuf Ziya paşa hat desteserkirin. Ji wir jî lêpirsîn dirêjê serokê Azadiyê Mîralayî Xelîlê Cibrî bû. Ji ber van girtinan tevger bê serî ma û hêzên kurd ketin nav panîkê.Dewleta tirk piştî qanih bû ku serîhildan dest pê bike hewl da ku serîhildanê pêşve bixe. Ji ber ku hêzên kurd roj bi roj li kurdistanê firehtir dibûn. Serokê Azadiyê Xelîlê Cibrî -ku di girtîgeha Bilîsê de bû- bo van planên dewletê pûç derxe ji Şêx Seîd re bi dizî peyam şand ku "ecele nekin û xebatên xwe leztir bikin." Piştî Şêx Seîd serkêşiyê girt destê xwe provakasyonek dewleta kemalîs jî kuştina birayê Şêx Seîd Şex Bahaddîn bû. Hê ku serîhildan dest pê nekiribû Şex Bahaddîn li Xinûsê tê kuştin dewlet bi vî armanç dikir ku serîhildan zû dest pê bike.

Di nav van xireciran de bi provakasyonek dewleta tirk di dîroka 8 sibata 1925 de serîhildana netewî ya 1925'an de bi serleşkeriya Şêx Seîd dest pê kir.

Çavkanî:

Mehmet Bayrak Kürt Sorunu ve Demokratik Çözüm Özge Yayınları
Martin van Bruinessen, Ağa, Seyh ve Devlet. Kürdistan’ın Sosyal ve Politik Örgütlenmesi Özge yayınları
Robert Olson, Kürt Milliyetçiliginin Kaynakları ve Seyh Said isyanı, Özge Yayınları
Garo Sasuni, Kürt Ulusal Hareketleri ve Ermeni-Kürt iliskileri, Orfeus Yayınevi

Ev nivîs di kovara Asîva de hatibû weşandin.

Xwendinê bidomîne Gotina xwe bibêje

DI NOVILA MOROF DE REWŞA CİVAKÊ ANJÎ ÎDEALÎZEKIRINA NÊRÎNA ÎDEOLOJÎK

Ji klavyeya xewname

Xwendin

0 Şirove hatî kirin

Mirov berhema civaka xwe ye, li gorê şert û mercên civakê yên aborî, siyasî û erdnîgarî şikil digrin. Ciyê belesebeb negotine "erdnigarî qeder e." Mirov ku bingeha civakê ye, li gorê guherînên civakê ew jî diguhere. Novila Morof ya Eliyê Evdilrehman jî guherînên civakî yê serê sedsala bîstemîn di kesayet û tevgerên "Morof" de ji me re dibêje. Destpêka sedsala bîstemîn tam demek aloziyê bû, bi taybetî bo Kurdistanê dikare viya bê gotin. Împaratoriya Osmaniyan di hemû qadan de têk çûye, erdê dagir kiribû yek bi yek ji destê wan derketibûn. Milletên rojhilata ewrûpayê yê di bin fermandariya wan de bû yek bi yek serî rakirin û serxwebûna xwe bi dest xistin. Dewleta Osmaniyan li rojava hetanî Stenbolê paşve kişiyan. Ji van sedeman Osmaniyan berê xwe guherandin rojhilatê; Kurdistanê, Ermenîstanê, Asyaya Piçûk. Di serî de bi nêrina "ummetê " xwastin gelê di bin fermandariya wan da ye neylên serî rakin, lê ermenî nediketin nav sînorên "ummetê." Ji ber vî sedemê divê ermenî ji holê bihatana rakirin. Fermana qirkirina ermeniyan hat dayîn. Lê dem dema nêrinên netewperestiyê bû. Ji bo wî postê "endezyariya civakê" li xwe kirin û xwastin herkesî bikin yek netew. Piştê qirkirina ermenîyan berê xwe fetilandin kurdan, xwastin wan bikin tirk. Her çendî bi qodên civakî yê gelê kurd leyîstibin û hin nirxên wan xira kiribin jî, meriv dikare bibê je ku bi tekoşîna kurda ya îroyîn ew bi ser neketine.

Morof şivanê Xalit beg e li qezaya Bedlîsê. Dê û bavê wî dema ew piçûk bû ji alî beg ve hatî kuştin. Rojek ku Morof pez diçêrîne berdîrek ji gelî de dikeve û nigê berdîrê dişkê, Xalit beg dema berdîra nig şikiya yî dibîne li Morof dixe û wî davêje "Geliyê Qetlê." Şivanên gund Morof dibînin û alakîriya wî dikin ku ji wir bireve. Beg ji vî sedemê wan jî îşkence dike. Morof bi halê xwe yê birîndar diçe mala nasekî hevalê wî yê şivan Şemo. Memo, Morof wek kurê birayê xwe yê winda dide naskirin û di mala xwe de bi cih dike. Morof dibe endamek malê û Mamo re diçe şivaniyê. Dengbêjiya wî di nava milet de belav dibe û diçe gohê Selîm beg jî, beg dixwaze wî bike dengbêjê diwana xwe û jê dixwaza bizewice. Memo û jina wî Eyşê qîza xwe ya mezin Nûrê bi Morof re dizewicînin. Morof ku beg re ciya digere hay wî ji şoreşa palê li welatê Sovyetê dibe û bi gundiyan re biryar didin ku ji bin zilma axa û begleran koçê wir bikin. Novil ji van serpêhatiyên Morof pêktê.

Novila Morof yekem berhema Eliyê Evdilrehman e. Novil di sala 1957 de hatî nivîsandin, bê vi novila Evdilrehman her sê romanê wî yê din( Xatê Xanim, Şer Li Çiya de, Gundê Mêrxasan) jî hatî latînîzekirin. Novila Morof ji kirîlî Midya Têmûr û Dîdara Têmûr tîpguhezî kirîye latînî û Kawa Nemir jî pêşgotinek ji çapa Lîse re nivisandî ye.

Di novilê de tiştekî balkêş ew e ku peyvên tirkî bi formek kurdewarî tê bikar anîn, mînak: obe, alt kirin, başqebaşqe, neynesî û hwd. Ev di pirî nivîskarê serhedî de wek taybetiyek e.

Di novilê de kûrbûnek civakî kême. Derbarê civakê de tenê têkiliyên di navbera axa û gundî û xulama de agahî tê dayîn, lê derbarê serhilaldanên kurda de, komkujiya ermeniyan de ti agahî nayê dayîn. Meriv dikare bêje ku lehengê romanê hişmendiya wî ya kurdatiyê tune, lê ci ecêp e ku şoreşa Sovyetîstanê dibe leheng bi carek dibe "lehengek rasteqîn ê civakê", gel moralîze dike, bal dikşîne ser şoreşê. Di novilê de raste rast propaganda ya komînîzmê, şoreşa 17 oktobirê tê kirin. Ev dibe ji bo derfetê çapkirina novilê bi dest bixe hatî kirin. Di kurdên sovyetê de û di hemû nivîskarên sovyetê ê wî demê de ev rêbaz heye. Ji bo bikaribin mafê çapkirinê ji wezareta çandê bistînin probagandaya sovyeta tê kirin. Mînaka herî navdar nivîskarê nobelî Borîs Pesternek û çîroka romana wî ya bi navê Dokter Jîvage ye. Mijara romanê dema sovyeta de derbas dibe ji ber ku ji nêrînên sovyetê re çep tê pirtûka wî nayê çapkirin, ew jî pirtûka xwe di sala 1957 de (di sala Morof hatî çapkirin)li Îtalya yê çapdike û salek piştê wî xelata nobelê digre. (helbet di girtina wî xelatê de bandora îngîlîzan û CIA yê tiştek dine) Evdilrehman li civakê bi çavek şoreşgerî dinêre û li gor rêbazên şoreşgeriyê rol dide kesên civakê. Axaya wek bûrjûva, şivan û gundiyan jî wek proleteran dibîne. Tevgera şivan a li hember axa û began tevgerek şoreşvanî dibîne. Lehengên Evdilrehman ên gundî - ku ew proleterin- bi her awayê başin, ku gundîkî keça xwe dizewicîne rizaya keça xwe distîne û bi jina xwe re şêwir dike.(nivîskar rêvebirina sovyetan wek şêwir bi nav dike) Lehengên axa û beg - ku ew bûrjûva ne- bi her awayê xirabin bo berjewendiyên xwe xirabiyan dikin, keçên xwe bo deshilatiya xwe fireh bikin didin kesên bi hêz.

Di novilê de ti hebûnek dewleta osmaniyan û komara tirkiyê nayê dîtin. Her çendî dema di novilê de tê behskirin dema herî zêde zordariya dewletê be jî ev di novilê de cih nagre. Nivîskar bi nêrînek netewî zêdetir bi nêrînek çînî dinêre. Nivîskar di nasnameya xwe de kurdbûn, kurdperestî yê zêdetir şoreşgeriyê dibîne, ji bo wî ji palê şoreşê dikin re dibê "bira"

"Dema" di novilê de tê behskiririn di navbera salê 1900-1920an e. Wî demê Enqere ne navendekî sîyasî ne jî navendek danûstandinê bû, lê nivîskar wek dema novilê nivisandiye(1957) daye ber çav û Enqere yê wek navendek daye nîşandayîn. Bê wî jî şivanek ku bê bajarê xwe tu cihê de neçûye çawa London, Moskov û bajarê din dizane?

Bê novila Morof du nivîsên derbarê jiyana Evdilrehman de di pirtûkê de cih digrin. Di nivîsa "Bextê wî zilamê" de Evdilrehman jiyana xwe ya zoroktiyê, dibistanan û serpêhatiyên radyoya êrîvanê dibêje. Di nivîsa dûyem a bi navê "Bextewariya emir" de bi çavê keçek pêvajoya zewaca xwe dibêje.

Ev nivîs di kovara "ciwanzar" ya di bahara 2013'an de hatibû çapkirin de hat weşandin.

Xwendinê bidomîne Gotina xwe bibêje

‘Bayê Payîzê’ hîn li ‘Wetan’ê me li ba dibe

Ji klavyeya xewname

Xwendin

0 Şirove hatî kirin

Azad Xanzade / Rojnameya BasHaber-BasNûçe

Tê gotin ku, ‘Mûzîk dema bê hîskirin rasteqîn e.’ Ku em, dema me ya bi bayê bezê derbas dibe bigrin ber çavê xwe rastiya vê peyvê bi zelalî derdikeve pêşberî me. Piraniya hunera di roja îroyîn de tê çêkirin xwe nagihîne dilê mirov, derfetê nabîne xwe bigihîne hiş û kurahiya hestên meriv anjî jixwe di wê qelîteyê de nîne ku xwe bighîne armanca xwe. Hunera ku îro êvarê tê çêkirin, serê sibê dema ku meriv rabû, ji bîra mirov diçe. Lê hin huner, hunermend an jî kom hene ku nakevin nava wan ‘Piraniyan’. Yek ji wan jî Koma Wetan e ku her çiqas nêzikî 45 sal berê hatibe avakirin û berhemê xwe dabin jî hêjî qet ji nav dilê guhdarvanan derneketî ye.

Dema ku di strana ‘Sînê’ de dibêje; ‘Birîndarim ez mîna teyrê nav ezmanên Kurdistanê’ kesên wê guhdar dikin, li nava asîmanên Kurdistanê de bask vedidin. Bi strana ‘Elegezê’ em gund û derûdorê kurdên Sovyetê bi rehetî nas dikin, ‘Elegez’ dibe gundek me ku me di nav kolanên wî yê bi toz de piyase kiriye. Dibe ku hunermend di strana ‘Esmera Farê’ de behsa xoşewîsta xwe kiribe lê êdî ew bûye xoşewîsta me jî. ‘Gerdena wê zer e, çavê wê belek e û em heyranê wê ne.’ ‘Birîndar in em ji bona esmera nola stêrka sibê.’ Helbet strana ‘Cahiltî’ ku piştî salan jî ji hêla bi dehan stranbêjan ve tê şîrovekirin cihek cuda digre. Ji xweziya dilê me diherike ku û em jî dibêjin; ‘Wwezî ez dîsa zar bûma, ber dilê dayîka xwe bûma, berbangê dîsa hîşar bûma, di mêrg çîmenan de ba bûma’ ku dilê me bi vegera wan demê xweş rehet bû em êdî dikarin wek Koma Wetan bibêjin ‘Paşê dîsa kal bûma.’

Kom di nava mûzîka dinyayê de jî pêşeng bû

Kom piranî bi Kerem Gerdenzerî tê zanîn, ji ber ku endamên din ê komê piştî komê dev ji muzîkê berdan. Derbarê wan de jî agahiyek ku dilê meriv rehet bike nîn e. Kerem Tahar Gerdenzerî ku solîstiya komê dikir di 6 Adara 1952’an de tê dinê. Bavê wî Taharê Hacî Gerdenzerî, dayîka wî Redîfa Nacîvbeg Reşî ku ji Serhedê bûn koçî Sovyetê kiribûn. Gerdenzerî di biçûktiya xwe dest bi lêxistina amûrên muzîkê dike.

Koma Wetan di sala 1974’an de ji aliyê çend xortan ve tê avakirin. Wan di serî de bi ruhekî amatorî dest bi xebatan kir. Dû re di salan 1976’an de navê komê wek ‘Koma Wetan’ diyar kirin. Rafaêlê Şamilê Dasinî li defê dixe, Lêvon Grîgorî Şaxbazyan li keybordê, Omarê Sebriyê Recevî jî solo-gîtar û vokalî û Kerem Gerdenzerî jî bass-gîtar û vokaliya komê dikir. Piştî ku koma ava dibe di mîhrîcan û şahiyan de derdikeve ser dikê. Komê di sala 1979’an de albûma xwe ya yekem û tekane bi navê‘Bayê Paîzê’ li bajarê Tiblîsê ji fîrmaya Mêlodiya derxist. Pereyê ku ji firotina albûmê dikeve destê wan ji bo koçberên Helepçê didin saziyek alîkariya koçberan. Ku meriv dema derketina komê difikire bi rehetî fikra pêşengtiya komê derdikeve hemberî meriv. Di wan salan de hêj gelek zû bû ku bi mûzîka rockê kom bi qalîta xwe bibe pêşengek mûzîka kurdî û ya dinyayê. Kom di sala 1991’an de ji ber hin sedeman belav bû. Solîstê komê Kerem Gerdenzerî piştî komê rêwîtiya xwe ya mûzîkê berdewam dike û albûmên Azadî (1998), Hewar (2001) û herî dawî jî Rojbaş Amed/ Veger di sala 2013’an de pêşkeşî mûzîkhezan kir. Di albûma dawî de him stranên albûma ‘Bayê Bayîzê’ hem jî stranên nû cîh digrin.

Helbet çend sedemên ku komên wek Wetan li Rûsyayê derkeve hene; ji vana ya herî bi bandor ew e ku li Rûsyayê mafên hemû gelên din tên nasîn ku bi çand û hunera xwe tiştan biafirînin û wî pêş de bixin. Ev jî bû sedem ku Koma Wetan li ‘Derveyî wetan’ derkeve. Sedemek din jî ew e ku di salên 70’î de bayê mûzîka rock xurt li ba dibû. Li Rûsyayê derfetên komê hebûn ku xwe bigihînin mûzîka bi ziman û çandên din tên kirin. Ji ber van sedeman ne suprîze ku Koma Wetan li ‘Derve’ derkeve. Albûma ‘Bayê Payîzê’ di sala 1986’an de digihîje ber destê berpirsiyarên Radyoya Rewanê û di pêlên radyoyê de li Kurdistanê belav dibe. Gerdenzerî dibê ku bi saya radyoyê derfet dîtiye ku stranên xwe bigihînin kurdên ji wan dûr.

Di stranan de kurahiya çanda kurdî heye

Koma Wetan di salên 1970’an de di bin bandora Jîmî Hendrix û Deep Purple de mabû, dê ev bandor bi komê serdemeke nû di mûzîka kurdî de vebikira. Kerem Gerdenzerî bo mûzîka navnetewî û bandora mûzîkê li wan de wiha dibêje: “Me her çiqas stranên biyanî guhdar dikrin jî dîsa jî xwesteka me ew bû ku aliyeke me ya resen hebe û ji bo vê yekê jî me ji gelek helbestvanên kurd sûdê wergirt û heşbestên wan striya. Ji vana heşbestên Mikaîlî Reşît, Karlînî Çaçan, Aliyê Îsko, Ordixanê Celîl û Latîfî Husret û çend hebên din. Ew helbest bûn jêderka edebî ya rocka kurdî ya modern.” Ku meriv bi rastî jî li çêj û tema stranên komê dinihêre qelîteyek bê hempa derdikeve hemberî meriv. Kurahiya gencîneya (Xizîne) çanda kurdî bi rehetî dide xuyakirin.

Komên nû valahiyê tije dikin

Gerdenzerî diyar dike ku di salên Koma Wetan de mûzîka rock di nav kurdan de cîhê xwe gelek baş û bi hêz girtibû lê piştî wî demek dirêj tiştek lê nehat zêdekirin. Gerdenzerî, vêya hinek bi rewşa rastîn ya gelê kurd ve jî girê dide û dibêje; ‘Perçebûna wetanê kurdan bû sedem ku bandora koma me li ser gel û mûzîkvanên din ên kurd hindiktir bibe.’ Gerdenzerî her wiha got: “Ku di berdewamiya Koma Wetan komên din jî derketiban hunermendên me yên ku di warê rockê, blues, rap, hip hopê de hebûna rewş waha nedibû. Em lê dinêrin ji bilî çend koman kesek tune ye. Niha mirov dikare bes çend kom û hunermendên wekî Koma Rewşen, Koma Çarnewa, Koma Siya Şevê, Koma Ferec, Rojan Berken, Artîn, Mirady, Jan Axîn, Ercan Bîngol, Koma Teq û Req û çendin din bihejmêre, lê divê di nava van 40 salan de bi sedan kom û hunermend tarz û şêweyên cuda bixebitiyana da ku muzîka kurdî dewlemendtir bibûya.”

Wek peyva dawî her çiqas ‘Bayê Payîzê’ li ‘Wetanek’ sar derketibe û ber bi Kurdistanê ve ba bûbe jî germahiyek dilhejîn dide guhdarvanên xwe, hêjî di payîzên sar de tîn dide dilê cîhaniyan.

Basnews: http://www.basnews.com/index.php/tr/culture-arts/97384

Hawarnet: http://muzik.hawarnet.org/2014/12/baye-payize-hin-li-wetane-me-li-ba-dibe.html

Xwendinê bidomîne Gotina xwe bibêje

İstanbul Sokaklarında Kürtçe Yazılamalar

Ji klavyeya xewname

Xwendin

0 Şirove hatî kirin

Duvar yazılamaları çoğu zaman illegal görüldüğü için gece geç saatlerde, ağırlıklı olarak muhalif ve işçilerin yaşadığı kenar mahallerde yapılıyor. Medyada ya da siyasi olarak kamusal alanda yer almayan fikirlerden oluşan bu yazılamalar çoğu zaman devlet için suç teşkil ediyor.

Türkiye’de duvar yazılamaları 1960’tan bu yana ağırlıklı olarak sol gruplarla özdeşleşmiş durumda. Bu gruplar içinde yer alan birçok öğrenci üniversite duvarlarına, sokaklara fikirlerini yazmaktaydı. İllegal kabul edilen bu yazılamaların üstü, ertesi gün belediyenin gri renkli boyasıyla kapatılırdı.

Duvar yazılamaları büyük oranda Gezi Parkı olayları sırasında kamusal alanda görünürlük kazandı. Bu olaylar sırasında yaratıcı birçok duvar yazılaması sosyal medyada en çok paylaşılanlar arasına girdi. Her ne kadar duvar yazılaması olmasa da İstanbul’daki merdivenlerin rengârenk boyanması ve ardından belediye tarafından tekrar siyaha renkle kapatılması duvar yazıları hakkında bize ipucular veriyor.

Kürdistan’daki son çatışmalarda “muhalif” konuma düşen devlet çatışma bölgelerinde; “Esedullah, PÖH, JÖH, Ermeni piçleri, Devlet geldi” gibi sloganları duvarlara yazdı. Yazıyla orada var olmaya çalışan devlet egemenliğini, duvara çizdiği sembollerle sağlamaya çalışıyor.

Yeni nesil duvar yazılamaları #hashtag

Daha çok toplumsal olaylara atıf yapan, belleği ve mekanın hafızasını canlı tutan duvar yazıları sosyal medyayla birlikte şekil değiştirdi. Yeni nesil duvar yazıları diyebileceğimiz hashtag’lar birçok toplumsal olaylardaki görünürlükte başat rol oynadı.

“Kenti çekilir yapmanın başka yolu yok”

2016’yla birlikte İstanbul’un birçok yerinde Kürtçe duvar yazıları görülmeye başlandı. Kürtçe şiir mısralarından, kültleşmiş geleneksel sözlerden, Kürt gençlerinin psikolojik durumunu, bakış açısını açığa çıkaran yazılardan oluşan bu yazılamaların peşine düştüm. İletişim kurduktan sonra görüştüğüm A.K. ile bu Kürtçe duvar yazılamalarının hikayesini konuştuk.

İstanbul’un birçok farklı noktalarda Kürtçe yazılamalar yapan A.K. İstanbul Üniversitesi’nde öğrenci. Birçok farklı noktada bulunmayı nasıl sağladığı ve zorlukların ne olduğu yönündeki sorumuza; “Kendimi bir nevi günümüz Flaneur’u olarak görüyorum, kentin içinden sadece geçip gitmek değil, başımı kaldırıp binaların ayrıntılarına bakmaya özen gösteriyorum. Bir sıkışmışlığı ifade eden kent yaşamını daha yaşanılır kılmanın da bu yazılamaları yapmamda etkisi var. Her gün geçtiğim sokağa yazılarımla bir bahçe yapıp içine de çiçekleri çizmek istiyorum. Bu şekilde griliği azalan şehri daha çekilebilir hale getirmek istiyorum. Bu süreçte en zorlandığım şey öğrenci olduğum için sprey parası” diye cevap verdi.

Duvardaki yazıların bir görülme hali ve bunun çabası olduğunu söyleyen A.K. yazılamalarının neden Kürtçe olduğunu da şöyle izah etti.

“Ben Kürtçenin sadece evin duvarlarının içine hapis olmasını istemiyorum. Günlük hayatımın parçası olan sokaklarda da dilimi görmek istiyorum. Şayet ben sokakta bir Kürtçe şiir görseydim çok sevinirdim, başkalarını sevindirmek için ben şiirler yazıyorum. Daha çok kişiye ulaştırmak amacıyla da sosyal medyada ve kendi bloğumda fotoğraflarını paylaşıyorum.”

Birçok Kürt yeni kuşağı gibi onun da gramerle alıp veremediği bir şeyler var ve bunun tarifini şöyle yapıyor.

“Yazılamalarımda Kürtçe gramerin çok konu olmasının temel sebebi dilin gramerini sonradan öğrenmemin etkisi var. Her ne kadar Kürtçe konuşsam da, grameri çocukluğumdan, bir eğitim kurumundan almadığım için bana yabancı durmakta.

“Gramerle barışmama halim beni dilbilimi bölümünü okumaya kadar vardırdı ve dille sürekli haşır neşir olma olanağı yarattı yada sebep oldu. Yazılar birazda bu dille olan kavgamın artık içime sığmaması sonucu duvarlara taştı.

“Bundan başka örneğin; ‘Kocacım Yemekte Ne var?/Mêro Xwarin Çiye?’ gibi yazılamalarla kabul görmüş toplumsal rolleri de tartışmaya açmak istiyorum. Bütün yazılamalarımı şöyle tarif edebilirim: içimde sancısını çektiğim ne varsa duvarlara akmakta.”

Bazen arkadaşlarıyla birlikte yazılama yaptığını söyleyen A.K. korkusunun neden olmadığını şöyle açıkladı.

“Hayır, korkmuyorum. Duvarlara şiir yazmaktan kim korkar ki? Bunun yasal bir suç teşkil ettiğini düşünmüyorum. ”

Jiyan: Duvara, sokağa yazılan şiir daha güçlüdür

Kürt gençleri arasında en çok sevilen şairlerden biri olan Rênas Jiyan’ın şiir mısraları da, A.K. tarafından yapılan bu yazılamaların içinde yer aldı. Konu hakkında görüşlerine başvurduğumuz şair Rênas Jiyan, kendi mısralarının da duvarlar üzerine çizilmesinin şiirin ruhunu daha iyi yansıttığını söyledi.

“Duvarlara şiirlerin yazılması ve bunların içinde benimde mısralarımın olması beni çok sevindirdi. Banim için bir müjde oldu. Şayet şiir sokağa taşarsa yerini daha iyi bulur. Şiir kitaplarda çürüyüp, bozulması için yazılmaz. Hayatın ruhu sokaklardadır ve şiir sokaklardan daha iyi bir şekilde insanların gönül ruhuna akar. Duvara, sokağa yazılan şiir daha güçlüdür.” (AT/YY)

Biamag'ta yayınlanan haberin linki: http://bianet.org/biamag/siyaset/171865-istanbul-sokaklarinda-kurtce-yazilamalar
Mebibine: http://mebibine.com/2016/02/13/istanbul-sokaklarinda-kurtce-yazilamalar/

Xwendinê bidomîne Gotina xwe bibêje

Li ser dîwarên Stenbolê xêzên bi kurdî

Ji klavyeya xewname

Xwendin

0 Şirove hatî kirin

Ji ber ku xêzkirina dîwaran pirî caran îllegal tê dîtin; di derengiya şevê de, bi piranî li taxên kenar wek taxên mixalif û karker lê dijîn tên çêkirin. Fikrên di van xêzkirinan de, di medyayê de an jî di qada kamusal de nikarin cîh bigrin û pirî caran ji bo dewletê sûç dihundirînin.

Li Tirkiyayê xêzkirinên li ser dîwaran piranî bi komên çepgir tê zanîn. Gelek xwandekarên di nav van koman de li dîwarên zanîngehê û li kolanan fikrên xwe dineqişandin. Ser van xêzkirinên îllegal dihatin qebûlkirin, roja din bi boyaxa gewr ya şaredariyê dihate girtin.

Xêzkirinên dîwaran bi gelemperî di dema bûyerên Parqa Geziyê de ketin qada kamusal. Di dema van bûyeran de gelek xêzkirinên dîwaran yê afiriner di medyaya civakî de ketin nava tiştên herî pir tê parvekirin. Her çendî xêzkirinên dîwaran nebe jî boyaxkirina pepelûkên Stenbolê û piştî wê girtina bi rengê reş ji hêla şaredariyê ve derbarê xêzkirina dîwaran de hin delîlan di de me.

Di pevçûnên dawî yê li Kurdistanê ku dewlet ketibû pozîsyona “mixalefetê,” li qadên şer dirûşmên wek; “Esedullah, PÖH, JÖH, Pîçên Ermeniyan, Dewlet hat” li ser dîwaran hatibû nivisîn. Dewlet ku dixwest bi nivîsan li wir hebe, di heman demê de dixwest hukumraniya xwe bi sembolên li ser dîwaran nivisiye bi dest xe.

Nifşê nû yên xêzên dîwaran #hashtag

Xêzên dîwaran ku bi piranî bûyerên civakî bi bîr dixin, hiş û bîra mekanê zindî dihêlin, bi medyaya civakî re şiklên xwe guherandin. Ku em dikarin bibêjin hashtag nifşê nû yên xêzên dîwaran in di xûyabûna bûyerên civakî de rola sereke lîstin.

“Rêyek din ku li bajar bê jiyîn nîn e”

Bi sala 2016’an ve li piraniya taxên Stenbolê nivîsên kurdî li ser dîwaran hatin xêzkirin. Ez ketim pey van risteyên helbestên kurdî, gotinên kult yê kevneşopiyê, nivîsên derûnî û nêrîna xortên kurd dide der ku li ser dîwaran hatibûn xêzkirin. Piştî ku min bi Gulsuma D. re pêwendî danî, em li ser çîroka van nivîsên li ser dîwaran axivîn.

Gulsuma D. xwandekara Zanîngeha Stenbolê ye ku li taxên cur bi cûr nivîsan li ser dîwarên Stenbolê dineqşîne. Wiha bersiv dide pirsa me ya, tu çawa dikarî li cihên cur bi cûr nivîsan binivisî; “Ez xwe bi awayek wek Flaneura nûjen dibînim. Na ku hema di nava bajêr de derbas bibim, serê xwe bilind dikim û hewl didim li neqşên avahiyan binêrim. Helbet bandora xilasbûna ji tengavbûna bajêr jî di xêzkirina min de heye. Ez dixwazim bi nivîsên xwe li kolana her roj tê de derbas dibim baxçeyek xêzkim û kulîlkan li nav deynim. Bi vî awayê belkî gewrtiya bajêr hindik bibe û tengezariya wê bê kişandin. Di vê pêvajoyê de astengiya herî mezin ji bo min pereyê spreyê ye, ji ber ku ez xwandekar im.”

Gulsuma D. dibêje ku nivîsên li ser dîwar hewldana xwe nîşandayînê ye û sedema nivîsan çima bi kurdî dinivisîne waha bi lêv dike: “Ez naxwazim kurdî tenê girtiyê nav çar dîwarê malê be. Ku kolan perçeyek ji jiyana min a rojane ye û ez dixwazim di vê pariyê de jî zimanê xwe bidim nîşandayîn. Ger min li kolan helbestek bi kurdî bidîta dê ezê gelek kêfxweş bibûma, ez ji bo kesên din kêfxweş bikim li kolanan helbest dinivîsim. Bo xwe bigihînim zêdetir kesan di medyaya civakî û di bloga xwe de jî perve dikim.”

Wek piraniya nifşên kurd yê nû problema Gulsuma D. jî bi rêzimana kurdî re heye û Gulsuma D. wiha vê mijarê pênase dike: “Ji ber ku ez rêzimana zimanê xwe ji dû re hînbûm di van nivîsan de dibe mijara min. Her çiqas ez bi kurdî biaxivim jî; rêzimana ziman ez di zarokatiya xwe de an jî li dezgehek perwerdeyê hîn nebûm û her ji min re beyanî dixwiyê. Ev nelihevkirina min a rêziman bû sedem ku ez beşa zimanasiyê bixwînim û her û her rêziman di jiyana min de be. Bê wî di nivîsên xwe de rolên ku ji hêla civakê ve hatî qebûlkirin dadaxim qada nîqaşê, wek mînak; Mêro Xwarin Çiye? Hemû nivîsên min yên li ser dîwaran wiha dikare bê pênasekirin; çi êş di nava min de hebe diherika ser dîwaran.”

Gulsuma D. ku hin caran bi hevalên xwe re li ser dîwaran nivîs xêz dike, sedema nebûna tirsa xwe wiha dide der: “Na, ez natirsim. Kî ditirse ji xêzkirina helbestan li ser dîwar? Ez ne baweri im ku sucek di vî karê de hebe.”

Jiyan: “Helbesta li ser dîwar û li kolanê bê xêzkirin bi hêztir e”

Di nav nivîsên Gulsuma D. ê ku li kolanan xêz kirî ye de risteyên ji helbestên Rênas Jiyan jî heye. Wek ku tê zanîn Jiyan jî yek ji wan kesan e ku herî zêde ji hêla xortên kurd ve tê hezkirin û şopandin. Ji bo vê mijarê me serî li fikrê Jiyan da. Jiyan got ku helbestên li kolanan hatî xêzkirin bêtir rihê helbestê dide der û waha berdew kir: Ez gelek kêfxweş bûm ji vê agahdariyê ku helbest li kolanan tên xêzkirin û helbestên min jî di nav de hene. Ji bo min bû mizgîniyek. Helbest ku dakeve kolanan bêtir cihê xwe digre. Helbest bo di pirtûkan de genî bibe, birize nay nivîsandin. Rûhê jiyanê di kolanan de ye û li kolanan de baştir diherike dilê mirovan. Helbesta li ser dîwar û li kolanê bê xêzkirin bi hêztir e

Hûn dikarin tirkiya nûçeyê ji vir bixwînin: http://bianet.org/biamag/siyaset/171865-istanbul-sokaklarinda-kurtce-yazilamalar
Çandname: http://candname.com/li-ser-diwaren-stenbole-xezen-bi-kurdi/
Gula Dînik: http://gulexan.blogspot.com.tr/2016/02/li-ser-diwaren-stenbole-xezen-bi-kurdi.html

Xwendinê bidomîne Gotina xwe bibêje