-Ez dixwazim ji te re kulîlkek bikirim.

Xwe di ser min de xwar kir û bêyî ku destê min berde cara duyem ji min re heman gotinê got; “Ez dixwazim ji te re kulîlkek bikirim.”

Zivistan bû, kîloya balîcana gihabû 6 milyonan. Em li ber deriyê Carrefoursa’yê rawestiyabûn. Li hêlek derî fêkî û hêşînayî hebû lê hêla din jî li ser texteyên qasê mêtroyek bilind çend kulîlkên cihê hatibûn rêzkirin. Ji xwe ez bêdilî ketibûm marketê, bi lez û bez min dixwest xwe bigihînim malê. Ku me li kasayê pereyê tiştikan da û me tûrikê xwe tije kir. Em bi ber derî ve meşiyan. Bi vebûna derî re hewaya sar ya Stenbolê ket nava hinavê me. Hêdîka pêçîkên xwe yên nazenîn berda nav destê min û bi zeft girt, wek em ketibin nav talûkeyek. Kêlî ew kêlîbû ku em ji derî derkevin û herin malê, li ber sobeya daran kêfa Gurê Manco bikin lê bi dîtina kulîlkan bi careke ji cihê xwe veciniqî. Min bi ber wan de kaş kir.

Min êdî nikaribû xwe li keriyê daniya. Cara duyem bû ku got “Ez dixwazim ji te re kulîlkek bikirim.”

Bêyî gotineke bibêjim me li kulîkên meyzand. Orkîdeyên bi çeqlên zirav ve girêdayî û ber bi jor bilind bûne û simbilên ku hê kulîlk venedane. Min bi serê çav lê nihêrî, orkîde qasê barê kerê buha bû, wê jî firq kir û destê xwe dirêjî simbilan kir. Ji nav wan ya herî baş girt û em cardin vegeriyan marketê.

Min dizanibû ku ezê nikaribim li kulîlka kiriye xwedî derkevim. Xwedayê mezin jî bi çingîniya ewran heq dida min.

Her çiqas simbila hê kulîlk venedaye hevşabûna me dereng xistibe jî min danî pêşiya pirtûkên xwe yên kurdî ku hevaleke min qasê sêsid heban beriya ji Stenbolê bar bike diyariyê min kiribû û li rûpela pêşî û li rûpela dawî navê xwe nivisandibû danî. Ji metbaxê tebaxek anî û danî binê guldangê.

Xwedayê mezin min rûreş dernexist. Qasê hefteyek piştî ku ji min simbil kirî bênavber baran barî. Hefteyek dipîdirêj li ber pirtûkan ma û bi tu awayî rûyê tavê nedît. Çend roj ewr vebûn û tavê rûyê xwe nîşan da û kulîlka me geş bû, şax veda. Serê gulyên wî teqiyan û kulîlkên helesor serê xwe dirêj kirin derve. Hê min û kulîlk xwe nedîtibû cardin baran û berf û bagerek sar li me qesilî.

Di şeveke sar û bi berf de min simbila hê teze bi ser xwe de hatibû li derve bîra kir û qasê çend rojan di bin berfê de ma. Min dîsa nevavêt, danî ber serê xwe.

Her ku min lê dinihêrî diketim nav xeyalek. “Keçek xama di sibeheke roja lehtê de di destê wê de kulîlkek ber bi mala xoşewîstê xwe de dimeşe. Wek Mathildayê dixwiyê. Wek malzemeyê taştê kirîbe kulîlka di destê xwe de dirêjê kurik dike. Sifreya taştê amade dikin. Kurik nizane kulîlkê çi bike, yekem car e ji kesek kulîlk distîne him jî bi guldankê. Wî jî datîne ser sifreyê, dixe navbera peynêr û rîçala ji gund jê re şandine. Kurik serê çetela xwe li xweliya guldangê dixe, keçik hew dikene.”

Her ku diçe li çar perçeyên Kurdistanê karên sînemayê pêş dikeve û di qadên navnetewî de derhênerên kurd xelatên giranbuha distînin. Ligel van pêşketinan di navbera sînamegerên kurd de astengiya hevnasîn û pêwendiyê heye. Ji ber ku sazîkî hemû sînemageran bigîhîne hev nîn e ev astengî berdewam e. Derhênerê Rojhelatê Kurdistanê Celal Saedpanah yek ji wan derhênera ye ku fîlmên serkeftî kişandiye lê zêde nayê zanîn. Saedpanah herî dawî bi fîlma xwe ya Reş û Spî beşdarî Festîvala Fîlmên Stenbolê bû û em jî bi wî re li ser sînemayê axivîn.

Jiyanek di nav sînemayê de

Saedpanah, bi dehan derhênerê navdar yê Îranî re kar dike û di piraniya fîlmên wan de karê alîkariya derhêneriyê de cîh digre. Serkeftina derhêneriya wî jî ji van xebatên wî yê cûr bi cûr tê. Ew jî bi xwe destnîşan dike ku van projeyên ewî tê de cîg girtiye ji bo wî bûye dibistanek sînemayê. Saedpanah dibê ku derfet bibînim ez ê fîlmek dirêj jî bikşînim lê her wisa kurtefîlmên xwe jî berdewam bikim. Saedpanah derbarê fîlmên xwe yê heta niha kişandiye de waha dibêje: “ ‘Serîlêdan’ (mulaqat) fîlma min kurt a yekemîn e. ‘Televîzyon di xeyal de’ fîlma duyemîn e û ew jî kurt e. Ev fîlm ji hin serpêhatiyê zarokek ku dixwaze televîzyon temaşe bike pêk tê. Belem li gund televîzyon nîn e û ji bo vê xwasteka xwe bi cîh bîne hewl dide. Ya sêyemîn ‘Dengê Sazê’ ye. Ev fîlm jî li ser binesaziya muzîkê li Rojhilatê Kurdistanê, madeyên hişbir û têkiliya wî bi muzîkê re ye. Piştî wî min fîlmek li ser kîmyabarana Helepçe çêkir. Ev fîlm di sala 2008’an de hat kişandin û navê wî jî ‘Kesî hez nakin’ bû. Ef fîlm li ser keraseta piştî kîmyabarana li Helepçe û guherîna jiyanê, xem û kulên şêniyên wir dide ser perdê. Dû re bi navê ‘Dengê Baran’ê di 2011’an de kurtefîlmek din kişand. Ev fîlm teybettir bû li gor fîlmên min yên din û gelek bi nav û deng bû. Dikarim bibêjim ku zêdetir înternesionaltir bû û di gelek festîvalan de xelat vergirt. Fîlma dawî ya min di 2014’an de kişand bi navê ‘Reş û Spî’ Ev berhema Wezareta Rewşenbîrî ya Herêma Kurdistanê şaxa Duhokê bû.” Fîlma Reş û Spî li Duhokê beşdarî festîvalê bû û xelata baştirîn fîlma Enstîtuya Goethe stend. Li festîvala Esfehanê baştirîn xeleta Mindalan ya Baştirîn Derhêneriyê vergirt. Li Ermenîstanê xelata fîlma baştirîn bi wate girt. Li festîvala Dramayê Yenanîstanê baştirîn fîlm hat hilbijartin. Li Festîvala Navnetwî ya Bangkokê ket dereceyê û niha jî beşdarê çend festîvalên din bibe.

Li Îranê sînemageriya kurdan cîhek girîng digre

Wek ku tê zanîn di van çend salên dawî de sînemaya Îranê li hemû cîhanê navdartir bûye û gelek jê tê behskirin, Saedpanah vê bi kevnbûna dîroka sînemaya Îranê ve girê dide û dibê ku bi teybetî din av sînemay Îranê de derhênerên kurd balê dikşînin. Saedpanah: “ Behmen Qubadî, Şahram Elîdî, Cemîl Rustemî, Salim Salawatî û bi dehan kesên din li dinyayê xelatan vergirtin. Meriv dikare bibêje ku derhênerê Îranê jî li gor xwe xwemalbûn, wek Angelopoulos, Emir Kusturica teybetiyê wan yê kesane hebû.” Saedpanah, dibê ku her çiqas li Îranê kurd di warê sînemayê de bi bandor bin jî pêşî li wan tê girtin. Saedpanah: “Her dem pêşiya sînemaya kurd li Îranê tê girtin. Mesela fîlma min li bajarê Esfahanê xelat vergirt lê destûr nedan ku li cîhên din bê nîşandayîn. Heman tişt têne serê derhênerên din jî.”

Wek kut ê zanîn ji şert û mercên diyar piraniya sînemagerên kurd û temaşevan hev nas nakin û ji hev bê hay in. Her çiqas li her perçê Kurdistanê derhênerên serkeftî hebin jî derfet nabînin ku ji hêla perçeyên din bên nasîn. Li ser pirsa me ya sînemaya Bakur çawa dibîne Saedpanah, dibê ku li bakur fîlmên serkeftî tên çêkirin. Saedpanah: “Min li festîvalên Başûr derfet dît ku sînemaya Bakur nas bikim. Ez dikarim bibêjim ku serkeftîne. Helbet kesek wek Yılmaz Güney li Bakur derketiye û divê asta ewî bilind kiriye bê parastin. Di fîlm kişandina min de jî bandora Yılmaz Güney hebû. Li bajarê Sînê min fîlmê wî temaşe kiribû. Bi rastî ji bo kurda cîhê şanaziyê ye, ji ber ku di salên berê de kurdek fîlmê wiha bi qalîte saz kiriye.”

Destpêkirina kurdan di sînemayê de bi awayek serkeftî bû

Li ser sînemya li Başûr tê çêkirin jî Saedpanah dibê ku, di demek kin de behremên deng bidin were kişandin û vêya jî bi şanoyê ve girê dide: “Li Başûr jî dîroka sînemayê kevn e ji ber ku li Başûr dîroka şanoyê jî kevne. Herdû beş bandor li hev dikin û hebûna şanoyê dibe sedem ku sînema jî di warê çavkanî, teknîk û lîstikvaniyê de ji xwe re bingehek bibîne. Lê bi taybetî piştî deh salan ku rêveberî bi tevayî ket destê kurdan pêşketinenik berbiçav çêbû. Teybetîkî derhênerê Başûr heye ku zor di tesîrê karasatê li ser kurdan hatine kirin de mane. Piraniya wan li derve dijîn û di bin bandora sînemaya welatê ku lê dijîn de mane. Di hin aliyan de em dikarin bibêjin ku ev bandorek baş jî kiriye.”

Saedpanah destnîşan dike ku, sînemay kurdî di dema xwe ya destpêkirinê de ye û destpêka wî jî ne yê wek gelên din, bi awayek serkeftî dest pê kiriye. Sedema wî jî bi nebûna karê sînemayê yê bi salan ve girê dide. Saedpanah binê wî xêz dike ku têgeha sînemaya kurdî di hêşê mirovan de rûniştiye tenê karê maye tîjekirina hundirê wî ye.

Celal Saedpanah kî ye? Celal Saedpanah Li Rojhilatê Kurdistanê li bajarê Sîne(Senedaj) di sala 1966’an de tê dinê. Di salên 1990’î de dest bi xebatên sinemayê dike. Di serî de şanogerî dike û ev karê şanogeriyê du sal berdewam dike û di heman demê de ji beşa şanogeriyê destûrname verdigre. Di serî de bo kurtefîlmek Behman Qubadî lîstikvaniyê dike û diçe mala sînemayê li Sîne. Ev der bo fêrkirina derhêneriyê, fotoğraf û lîstikvaniyê hatî vekirin û ew jî karê xwe li wir didomîne. Di sala 1993’an de di beşa Sînamegerên Ciwan de destûrnameya sînemayê verdigre. Piştî wî li Mala Sînemaya Îranê kar dike. Di piraniya fîlmên derhênerê Îranê de wek asîstanê derhêner kar dike. Di fîlmên Behman Qubadî yê Nîvê Heyvê û Kusî jî Dikarin Bifirin de wek alîkarê derhêner kar dike.

Sîmir Rûdan di sala 1981’an de li Cizîrê ji dayik dibe. Zarokatiya xwe li vir, li ber Çemê Diclê derbas dike û dibistana navîn li Mêrdînê dixwîne. Sala 1999’an di Zanîngeha Hacettepê de ji bo perwerdehiya felsefê derbasê Enqerê dibe. Bi çûyîna Enqerê derdorek nû nas dike û dikeve pey xwastekên dilê xwe û dest bi lêxistina baxlamayê dike. Dûre berê xwe dide muzîka biyanî û formên wê yên mîna rock û mêhla xwe da ser gîtarê. Sala 2002’an di Koroya J.S Bach de ji bo demekê stranbêjiya aryayan dike. Ev koro girêdayê Beşa Hûnerên Xweşik ya Zanîngeha Enqereyê bû. Piştî zanîngehê jî karê fairandina muzîkî didomîne. Di havîna 20013’an de ji Ütopya Muzikê albûma xwe ya yekem bi navê ‘bi çîrokî’ derêxist.

Hûn dikarin behsa pêvajoya derxistina albûma “bi çîrokî”yê bikin. Çi da we, çi ji we stand?

Derxistina Bi Çîrokiyê ji bo min wek serpêhatiyek mezin bû. Bêşik di vê xebatê de keda gelek dostan heye. Jixwe li ser qepaxa albûmê min ew yeko yeko hatî nîşan dayîn. Ji bo albûmê gelek westandin çêbûn. Westandinên xweş em bêjin. Bi tenê ji bo peydakirina prodûksiyonekê di navbera Stenbol û Cizîrê de çar pênc caran çûm û hatime. Di dawiyê de bi Ayhan Orhuntaş re, ku xwediyê Utopya Müzikê ye, bûm nas û me peyman danî. Bi Çîrokî tecrûbeya min ya yekem e lê dîsa jî di çekirina wê de, ez di gelek astan de şixulîm. Em bêjin ji xeynî gotin û muzîkan, aranjeyên stranan jî min çêkirine. Di stûdyoyê de, ji bilî pişt vokalan, di gelek deran de min gîtar û klavye lêdaye. Ji ber ku xebatkarên Ütopya Muzikê bi kurdî nedizanibûn, barê edîtkirina vokal û pişt vokalan jî mabû li ser pişta min. Weki din bi saya Bi Çîrokiyê ez bi zimanê kurdî re bêtir eleqedar bûm, da ku ez bikarim ji muzîkan re gotinên levhatî pêk bînim û xwe çêtir îfade bikim. Îro em zimanê xwe bi îmkanê xwe hîn dibin mixabin.

Di muzîka we de form, awaz û enstrûmanên muzîka rojavayî ên mîna rock, country, pop û hwd hene. Hûn dikarin ji bo tarza xwe çi bibêjin?

Mirov çi bixwe wê diguvirîne û ew tişt li ser mirov tesîr dike. Kêfa min ji muzîkên rojavayî re tê, bêtir ez guhdariya wan dikim. Di albûma Bi Çîrokiyê de wekî te gotî ne bi tenê formek yê rojavayî heye. Ji ber vê ez nikarin bêjin bi sedî sed terza min ev e lê belê tişta xuya dike ew e ku di albûma Bi Çîrokiyê de sounda rockê li gorî wan şêwazên din bêtir cîh girtiye. Giraniya rockê bêtir e lê dîsa jî ji dilê min nayê ku ez xwe kategorîze bikim, bêjim ez rockvan im. Ne ew qas jî. Ez ji vê axê me, ji stranên me yên gelerî jî gelek hez dikim û wan dibêjim jî. Ji aliyekê din ve xwe miletiyek yê dinyayê jî dibînim. Duxwazim bi awayekî gerdûnî jî bistirim.

Ku meriv li stranên te dinêre, bi gelemperî di hindirê xwe de çîrokekê dihewînin, wek dengbêjiyek modern –ku ew jî çîrokan dibêjin- Tu dikarî li ser vê çi bibêjî?

Carinan ez ji xwe vê pirsê dikim: “Çima çîrok li me xweş tên?”. Bawerim di nav zehmetiyên jiyanê de bêhna me mirovan carinan hingî teng dibe bi çîrokan em xwe ji bîr ve dikin. Bi guhdarkirina wan em ji giraniya dinê hinekê dûr dikevin. Muzîk jî welê ye, bi wê em rihet dibin. Lê di destpêkê de min biryarek wisa ne daye, min negotiye ka ez ê gotinên xwe yên stranan bi awayekî çîrokî binivîsim. Ev taybetiya gotinan min jî di dawiyê de ferq kir. Me jî got bila navê albûmê Bi Çîrokî be. Di çanda dengbêjiyê de jî bi çîrokîtî heye rast e. Heta dengbêj gelek caran qala tiştên ku rastî yan ku çêbûyîn jî dikin.

Li ser muzîka kurdî şîroveyên "xitimandinê", "xwe dubare kirinê" tê kirin, hûn rewşa muzîka kurdî ya niha bi êrînî û neyîniyê wî çawa dibînî?

Di muzîka kurdî de ez xitimandinê nabînim. Kêm zêde şewazên nû derdikevin ez dibînim. Lê dibe ku kurdan ji bêderfetî û ji bêxwedîtiyê bi xwe re nedîtibin. Ji kîjan miletî be ferq nake, heger mirovek ji mafên xwe yên bingehîn mehrûm be dê zehmet bikaribe hûnerek pak biafirîne. Ew mirovên ku di navbera hebûn û nebûnê de tên û diçin dê çawa bikarin ji xwe û jiyana xwe tiştekî fêm bikin û ji me re jî bêjin? Dive pêşiyê asas hebe da ku tebeqe jî xwe li ser bigirin.

Di van demên dawî de hin bûyerên siyasî ket rojeva Kurdistanê (wek Rojava, Başûrê Kurdistanê û pêvajoya Bakur) Hûn vana bûyeran çawa dibînin?

Piştî Şengalê ev demek dirêj e Kobanê berxwe dide. Ji vê yekê em di nava endîşeyekê de ne. Rewşa bakûrê jî giradahiyê Kobanê ye. Ji ber vê yekê bakûr jî carinan dikeve di rewşek krîtîk de.  Hêvîdar im ku hê mirin zêdetir çênebûyîn ev şer biqede. Rojhilata Navîn jixwe her û her tevlihev e. Tu dibêjî qey leystoka setrencê ye. “însan” di hişkîtiya mezhep û nijadperestiyan de wenda bûye. Ji ber xwe û menfaetên xwe yên hûrik mirov şaş bûye. Nizane çi dike. Yê dikuje jî ew e yê dimire jî… Çawa ji notayên levhatî stranên xweş çêdibin, gerek mirov jî di nav ciwakan de bi awayekî demokratîk hev qebûl bikin. Heger me mirovan biwêriya nêzikê hev bibin wî çaxî meyê hev fêm jî bikira. Me hev fêm bikira meyê bidîta… Netewe, ol û zimanên me, rengên me çi jî bin ferqa me ji hev nîn in, ew qas!

Piştî albûma "Bi Çîrokî" di pêşerojê de hûnê çi xebatan bikin?

Ji bo Bi Çîrokiyê ez bawerim hê jî danasînek baş çênebûye. Em bêjin kum e hê klîbek jî nekişandiye. Lê hêdî hêdî dibê çêbe. Ji bo albûmek din berhem hêdî hêdî dikevin ser hev.  Di seberojê de dibe ku ez hinek formên din biceribînim. Em bêjin sounda Bi Çîrokiyê gelek rojavayî çêbû. Dibe ku albûmek din de ez şêwazên din jî bi kar bînim. Ji bo muzîkên filîman teklîf tên, di siberojê de dibe ku xebatên min yên bi vî rengî jî çêbin. Weki din helbestvanêk yê kurdan heye,  Bro Omerî. Dê hin muzîkjenên kurdan ji helbestên wî re stranan çêkin. Ez jî di vê projeyê de me.