Ngram Viewer di navbera salên 1500 heta 2008an peyveke çend caran di pirtûkê de hatî bikaranîn nîşan dide. Tu dikarî bi xêra bernameyê di nava 5.2 milyon kîpatê* de li 400 milyon peyvan bigerî û li gor salê belavbûn û rêjeya bikaranîna wî bi awayek şematîk bibînî. Bi awayeke rehetî em dikarin bibînin ka peyveke kengê bûye popîler. Ev proje bi hevkariya Zanîngeha Harvard û Googlê hatî kirin.

Tabî divê em peyvan bi îngilîzî bigerin an na dernakeve. Çend peyvên min meraq dikir li jêr in.

Kurdistan:

Li gor dixwiyê peyva Kurdistanê piştê salên 1800 zêde hatî bikaranîn û bi baweriya min sedema wî jî ew e ku gerok û mîsyonerên Awrûpî gelek pirtûk li ser Kurdistanê nivisîne. Dû re ketiye û ber bi roja me de cardin bilind bûye.

Kurdish:

Kurdî jî wek peyva Kurdistanê rêyek hilbijaritye.

Abdullah Ocalan,Mustafa Barzani,Jalal Talabani

Meriv pir bi rehetî dikare her sê giregirên kurdan di kîj wextê de zêde di rojevê de bûne bibîne.

Evîn dike çend pere:

Şerê di navbera peyva evîn û pere de meriv bi hêvî dike, çawa be di salên dawî de evîn derketiye pêş.

*Kîpat: Yanî kîtab ku biraziya min Meyremxan ji bo peyva kitêb dibêje.

Hûn dikarin ji vir peyvên meraq dikin bibînin: https://books.google.com/ngrams

Êdî pirs û bersiveke qilasîk e tu kengê bûyî ji kurdeke ku beriya du hezaran hatibe dinê. Li ser gelek henek hatine kirin, bûye mijara gelek ken û laqirdiyan. Lê ev derdê me kurdan xilas nebû. Bi îhtîmaleke mezin gelek ji wan roja ji dayîkbûna xwe nizanin. Hebe kesek ji wan ji dêlma min jî bila destê dê û bavê xwe ramûsin, wellehî heq dikin.

Demek berê, ji demek qesta min neh-deh sal berê ku hê nû nû Facebook ketibû jiyana xortên bîna me û me bi maîlên ecêb hesap vedikir. Ya min jî "yanlizkahraman@hotmail.com" bû. Ê tabî wan deman edetek hebû ku hema rojbûna kî/kê ba li ser demnameya Facebookê dihat pîrozkirin. Xwîna min jî dikeliya û meha çi kesên bi kurdî re eleqedarban ez bi wan re dibûm heval. Hema "1 Ocak" nehata agahiya nêzikî sed dused kesan ji min re dihat. Pîroz dikî nakî xilas nedibû malmîrat.

Dûra edeteke din derket îja gelek kesan roja bûyîna xwe kirin bîstûyekê adarê. Axir niha ew edet heye tune ye ez nizanim lê niha kesin tiştên din cihê wan girtiye. Jixwe behsa mailên bi plaqa bajaran hatî vekirin nakim ku 21 serê wan dikişand.  Tew "paşnê" edeteke din derdiket ku digotin; "memleket 49 mekan 21"

Em jî ji demên dijwar derbas bûne, xwedê me xilas kiriye.

Ez jî yek ji wan kesan im filankesê malbata wî roja bûyîna wî nizane. Yek ji wan kesên; "berf du mêtro barîbû", "me bênderan radikir", "belekî ketibû erdê" dema giha çinînê bû" falan. Her ku ji min dipirsîn min carê rojek, mehek digot. Min dît ku dawî li van gotinan nayê ez jî rabûm min ji xwe re rojek hilbijart. Hevdê adarê. Sedemek ew bû ku nêzê Newrozê ye ya din jî wan deman min bircan û taybetiyên wan nas kiribûn. Hevde adar dibû birca masî û taybetiyên bircê gelek li min dihatin.

Min wisa bawer kiribû êdî hema çi derbarê mesiyan de bibihîsta bala min dikişand. Hevalên min tiştên masî li ser bûn ji min re diyarî dikirin. Ên dizanin dizanin, kesên masî gelek hestiyar in û taybetiyên din jî li dev dor hestiyariya wan tên diçin.

Ez ku vegeriyam welat û hemû kom û kulfet li ser hev de kom bibûn min ji diya xwe pirs kir ka ez kengê bûme. El bersiv; "me hê xwe negihandibû sibatê, du mêtro berf barî bû." Li gorê tarîf kir di dawiya çile û serê sibatê de bûme. Û lê zêde kir; "roja tu bû nizanim jina kî mir." Şans ew e ku xweşka jinika di roja bûyîna min de miriye cîranê me ye. Ka wê diya min jê bipirse, belkî em tespît bikin.

Axir li gor hesabê diya min û taybetiyê bircan ez "birca polan" im. Polan çiye ez jî nizanim, di ferhengê de ji "birca kova" "pirca polan û birca dewlik" hatî nivisîn. Îhtîmal heye ku ez "birca karik" jî bim lê wisa dixwiyê ku ez "kova" me.

Ez ku ji bircan pir hindik bawer dikir jiyana xwe li gir mesiyê dizayn dikir an jî bala xwe didayê niha wek mesiyek ji avê derketibim. Masî îro mir. Bijî dewlik.

yanzde.du.duhezarûheyjde / Mûş